Houtkanten, oud maar niet afgeschreven

Houtkanten waren een volwaardig en functioneel onderdeel van het landbouwsysteem en het platteland in Vlaanderen met een economische en ecologische waarde. Vernieuwende initiatieven moeten opnieuw economische waarde geven aan houtkanten waarbij ook de ecologische functie wordt geherwaardeerd.

Houtkanten maken van oudsher deel uit van ons Vlaams landschap omdat ze allerlei functies vervulden. Ze bakenden percelen af, hielden het vee tegen, beschermden tegen wind en erosie en leverden brand- en geriefhout. Vandaag zijn die functies grotendeels verloren gegaan voor de landbouwer en vervangen door prikkeldraad. Ook de intensivering van landbouwpercelen met bijhorende schaalvergroting en uitvoering van ruilverkavelingen hebben veel houtkanten en andere kleine landschapselementen, zoals poelen en heggen, doen verdwijnen. 

Houtkanten voor de biodiversiteit

Recente onderzoeken van het Forest & Nature Lab (UGent) zetten de rol van houtkanten op vlak van landschapsbiodiversiteit in de verf (Van Den Berge, Vanneste). Tal van dieren verkiezen houtkanten als leefgebied, zoals vogels, planten, vlinders of de eikelmuis. Voor andere soorten zijn houtkanten belangrijk als verbinding tussen bossen, zoals vleermuizen en egels. Meer over de ecologische functie kan je in dit natuurbericht lezen. 

Houtkanten spelen ook een belangrijke rol bij natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving van gewassen waardoor ze een rits aan gratis ecosysteemdiensten vervullen.

Een groene en gevarieerde omgeving is tevens van grote meerwaarde voor het fysiek en mentaal welzijn van de bevolking.

Houtkanten als verwarming

Daarnaast beschikken houtkanten over een groot energiepotentieel dat hier en daar al gevaloriseerd wordt. Zo plaatste de gemeente Bocholt een verwarmingsinstallatie op basis van houtsnippers die afkomstig zijn van gemeentelijke houtkanten. De installatie voedt een lokaal warmtenet van 100 meter lengte waar een scholengroep van vier gebouwen en een parochiezaal op aangesloten zijn. 

De gemeente Brasschaat heeft bij de bouw van haar nieuwe gemeentehuis gekozen om dit te verwarmen met houtsnippers afkomstig van de laanbomen in de gemeente.

Ook landbouwers gebruiken hakhout uit hun houtkanten om te verwarmen. Bij de meeste gaat dat rechtstreeks de houtkachel in, maar een landbouwbedrijf in Merksplas heeft een structureel gebruik ontwikkeld. Op percelen met o.a. 250 jaar oude esdoornstoven is op initiatief van de bedrijfsplanner van VLM en in samenspraak met ANB een herstelplan uitgevoerd. Het hout van de houtkanten zorgt voor de opwarming van het water voor de kalvervoeding. Een nuttig gebruik van het hout gecombineerd met herstel van oude hakhouthoutkanten. Het herstel is zeer goed gelukt waardoor de landbouwer binnenkort aan zijn tweede ronde hakhoutbeheer kan beginnen. Via beheerovereenkomsten wordt de landbouwer vergoed voor het werk dat hij erin steekt. 

Houtkanten als bodemverbeteraar

In de verschillende natuurreservaten beheren en herstellen ook de vrijwilligers van Natuurpunt hakhouthoutkanten. Het hakhout wordt verkocht als brandhout of versnipperd, waarna het gebruikt kan worden door lokale landbouwers om hun organisch koolstofgehalte mee te verhogen op hun akkers. Vanaf 2023 kunnen landbouwers hiervoor een ecoregeling aanvragen. Helaas kunnen ze in het kader van de ecoregeling alleen houtsnippers gebruiken van het eigen bedrijf waardoor samenwerking met natuurbeheerders onmogelijk is. Dit is toch een gemiste kans.

In oktober 2022 lanceerde minister Demir een houtkantenplan. Het houtkantenplan is een actieplan om het houtkantennetwerk samen met lokale besturen, landbouwers, verenigingen … kwalitatief en kwantitatief te versterken tegen 2030. Naast het beschermen, verbeteren en uitbreiden van het houtkantennetwerk is ook het valoriseren van biomassa afkomstig van beheer een doelstelling van het plan. De Vlaamse overheid zal dan wel een werkbaar regelgevend kader moeten opstellen en bestaande drempels moeten verwijderen in de bestaande regelgeving. Meer daarover in een volgend natuurbericht. 

Tekst: Stijn Leestmans (Natuurpunt Beleidsmedewerker Landbouw)

Natuurpunt en Algemeen Boerensyndicaat (ABS) hebben de voorbije twee jaren samengewerkt om landbouw en natuur dichter bij mekaar te brengen, weg van de polarisatie, in het project Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer. In dat kader is er veel kennis en ideeën uitgewisseld en acties uitgevoerd. Met deze reeks natuurberichten willen we een aantal goede voorbeelden van samenwerking en acties ruimer onder de aandacht brengen om de bredere toepassing te stimuleren. Deze samenwerking wordt ondersteund door de Vlaamse Landmaatschappij.

Afbeelding