Kleine pages in de Provincie Antwerpen

Kleine pages zijn onopvallende vlinders. Niet alleen omwille van hun grootte, maar meer nog door hun gedrag: het zijn boom- en struikgebonden soorten, die meestal honingdauw van bladluizen verkiezen boven nectar uit bloemen. Hoewel ze niet allemaal zeldzaam zijn, worden ze vaak over het hoofd gezien. Uit cijfers verzameld via www.waarnemingen.be bleek 2018 een topjaar te zijn voor die kleine pages. Tijd om eens stil te staan bij de vier soorten kleine pages die in de provincie voorkomen: Sleedoornpage, Iepenpage, Bruine eikenpage en Eikenpage.

De Sleedoornpage is een soort die vooral voorkomt op zwaardere en kalkrijke bodems. Zandgronden lijkt hij te mijden; in de Kempen komt van nature veel minder Sleedoorn voor. In de provincie is de Sleedoornpage geografisch dus een randgeval: de meeste waarnemingen komen uit de gemeente Mechelen. In tegenstelling tot de andere pages vliegt de Sleedoornpage doorgaans relatief laat, met de piek van de vliegtijd in augustus. Uit de data in waarnemingen.be blijkt dat die piek dit jaar in de eerste week van augustus viel: dit is drie weken vroeger dan gemiddeld (indien we vergelijken met de periode 2009-2017). Bovendien steekt 2018 met kop en schouders boven dat gemiddelde uit. Een waarneming van een sleedoornpage is altijd een beetje een toevalstreffer, maar dit jaar waren die er beduidend meer, wat er op wijst dat er een pak meer rond vlogen dan gemiddeld. Hogere aantallen én daarenboven ideale vliegomstandigheden (zonnig weer) zijn ideale ingrediënten voor nieuwe kolonisaties. Deze zomer werd de Sleedoornpage dan ook opgemerkt op plekken waar hij nog nooit gezien was. Zo werd de eerste waarneming voor Putte genoteerd. Iets meer Oostelijker dook de soort op in Booischot (2 waarnemingen) en Ramsel (Herselt). Mogelijk kunnen dergelijke zwervers leiden tot nieuwe vestigingen. Om na te gaan of dat het geval is, zou er vooral in de winter gezocht moeten worden: dan kan je de kleine eitjes (witte golfballetjes) op de sleedoorntwijgen gemakkelijk terugvinden.

Eveneens bijzonder is de Iepenpage. Het heeft lang geduurd vooraleer we in Vlaanderen inzicht kregen in de verspreiding en precieze leefwijze van de soort; op de eerste Rode lijst werd hij nog beschouwd als ‘onvoldoende gekend’. In de marge van een soortgericht project van Natuurpunt werd de Iepenpage in 2011 na 100 jaar afwezigheid herontdekt in de provincie. Net als bij de Sleedoornpage situeerden de recente vindplaatsen van de iepenpage zich vooral in het Mechelse. Gerichte zoekacties leidden echter tot nieuwe, en onverwachte, locaties. Zo blijkt het Zevenbergenbos in Ranst een mooie populatie Iepenpage te herbergen en valt de soort ook te bewonderen op verschillende plekken in het Lierse stadscentrum. Ook in Bornem en, meer geïsoleerd, in Herselt komt de Iepenpage voor. Totaal onverwacht werd een Iepenpage dit jaar gefotografeerd in een natuurgebied vlakbij het centrum van Turnhout. Vooralsnog bleef het daar bij één waarneming. De piek van de vliegperiode viel dit jaar eind juni (wat normaal is) en weerom werden significant hogere aantallen gemeld dan in voorgaande jaren.

Afbeelding

Eikenpage (foto: Emiel Boeckx)

Een pak algemener is de Eikenpage, die je in de hele provincie kan aantreffen. De kans dat je hem in je tuin tegenkomt is reëel of zelfs groot als er zomereiken van enige omvang in jouw tuin staan. Hiervoor moet je wel naar boven kijken. In de late namiddag van zonnige julidagen vliegen de mannetjes rond de kruinen van de bomen. Een verrekijker kan handig zijn bij het speuren naar dit vlindertje. In 2018 bleek dat er bij hitte bovenin zo’n boomkruin niet altijd veel te drinken valt. Opvallend veel eikenpages werden dan ook lager bij de grond waargenomen, op bloemen of vocht opnemend van dauwdruppels en vochtige bodems.

De meest bijzondere soort van de kleine pages is de Bruine eikenpage. Zonder twijfel één van de zorgenkindjes van het provinciale natuurbehoud. Terwijl we bij de andere pages een stabiele tot toenemende trend waarnemen, zien we bij de Bruine eikenpage een sterke achteruitgang. Niet alleen in de provincie, maar ook elders in Vlaanderen en Nederland. De voorbije decennia verdwenen verschillende populaties, met name in de westelijke helft van de provincie. Het lijstje met gemeenten waar de soort momenteel nog voorkomt, is niet erg lang: Lille, Herentals, Kasterlee, Turnhout, Dessel. De vlinders vliegen van begin juni tot half juli en zijn geregeld te vinden op bloeiende bramen of sporkehout. Bijzonder aan deze soort is dat ze enkel kleine eikjes (minder dan 1m hoog) verkiest om eitjes op af te zetten. Die boompjes staan liefst op zonbeschenen plekken, bijv. in de heide of in een gevarieerde bosrand. Net als de andere pages kan je ’s winters de eitjes van Bruine eikenpage in kaart brengen door nauwgezet de eikjes af te speuren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat eitellingen aanvankelijk werden geselecteerd als de methode om aantallen in kaart te brengen in functie van een Vlaams meetnet. Precies omwille van zijn achteruitgang is de Bruine eikenpage immers geselecteerd als één van de 11 prioritaire dagvlinders in Vlaanderen, waarvoor een gestandaardiseerde monitoring wordt opgezet. De ervaringen in 2017 wezen echter uit dat dat eitjes tellen niet zo evident was. De eitjes verkleuren vaak wat groenachtig door algen en zijn daardoor veel moeilijker te vinden dan de spierwitte eitjes van Sleedoornpage. Ook bleek dat er grote verschillen tussen waarnemers waren: jonge waarnemers met scherpe ogen zien altijd meer… Daarom werd in 2018 het geweer van schouder veranderd: voor het meetnet Bruine eikenpage worden nu gebiedstellingen in juni uitgevoerd. Dat betekent dat je de vlinders telt langs een vaste route. De eerste ervaringen zijn positief, en ook deze soort deed het beduidend beter dan voorgaande jaren. Het is nu afwachten of de soort ook opduikt op nieuwe locaties. Lokaal, bijv. in Lille, werden de vlinders genoteerd op plekken waar ze de afgelopen jaren niet meer gezien waren. Deze winter wordt het uitkijken naar eitjes om na te gaan in welke mate er sprake is van voortplanting op deze nieuwe plekken.

Afbeelding

Op zoek naar eitjes van Bruine eikenpage

Zin om mee te tellen? Op 12 januari kan je met de Vlinderwerkgroep mee op zoek naar eitjes. Op www.meetnetten.be kan je nagaan waar de Bruine eikenpage en andere soorten geteld worden in jouw buurt. Na je aan te melden voor een bepaalde soort, kan je de tel-locaties meer in detail bekijken. Ook voor de minder ervaren natuurliefhebber zijn er tal van leuke soorten te tellen.

Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie