Kolonies van uitgestorven gewaande Mopsvleermuis ontdekt in Sint-Niklaas

Tot een geluidsopname vorig jaar stond de Mopsvleermuis in Vlaanderen geboekstaafd als uitgestorven. Recent werden in het Waasland 2 kolonies gevonden, wat betekent dat de soort zich ook voortplant. Dat is een primeur voor ons land.

In augustus 2014 werd met één toevallige geluidsopname de aanwezigheid van een Mopsvleermuis in Waasmunster (Oost-Vlaanderen) bevestigd. Opmerkelijk nieuws want de soort was officieel uitgestorven verklaard in Vlaanderen. De laatste bevestigde waarneming dateerde al van 13 jaar eerder in West-Vlaanderen.

De Mopsvleermuis is de voorbije jaren overal in Europa zeer zeldzaam geworden. Maar tegelijk bewijst dit verhaal de mogelijkheid dat bepaalde andere soorten nog op hun herontdekking wachten in Vlaanderen. De ontdekking van de twee kolonies is namelijk het resultaat van gericht veldonderzoek door de regionale natuurvereniging vzw Durme en de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt. Sinds de geluidsopname van een Mopsvleermuis in 2014 trokken vrijwilligers het Waasland in met vleermuizendetectoren, zogenaamde batdetectors die de ultrasone geluiden van vleermuizen omzetten in een voor de mens hoorbaar geluid. Eind augustus 2014 bleek het al snel om verschillende individuen te gaan die 's nachts gingen foerageren in de bossen van Waasmunster en langs het vzw Durme reservaat de Durmemeersen en schorren van de Durme in Waasmunster en Hamme. In het voorjaar van 2015 startte vzw Durme daarom in samenwerking met de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt een soortenbeschermingsproject op met steun van de provincie Oost-Vlaanderen.

Afbeelding

De bat-mobielen op zoek naar signalen van gezenderde Mopsvleermuizen (foto Joris Everaert)

Door bijkomend onderzoek werd in de zomer van 2015 vastgesteld dat de soort ook aanwezig is in de meer noordwestelijk gelegen bosgordel rond de Moervaartdepressie in Sint-Niklaas, Eksaarde, Moerbeke en Wachtebeke, met o.m. de natuurreservaten De Linie en Fondatie (beheer vzw Durme), Heirnisse (beheer ANB), Heidebos (beheer vzw Natuurpunt), en het provinciaal domein Puyenbroeck. Tijdens het weekend van 24 juli konden in twee verschillende boscomplexen vier vrouwtjes en één mannetje gevangen worden. Drie vrouwtjes werden van een zendertje voorzien. Op die manier konden de dieren gevolgd worden tot aan 2 kraamkolonies in Sint-Niklaas. Eén kolonie zat achter een luik aan een huis. Daar werden 's avonds 19 mopsvleermuizen geteld: 14 uitvliegende dieren terwijl nog minstens 5 jonge dieren achter het luik bleven zitten. Een tweede kolonie werd gevonden achter loshangende schors van twee dode populieren in een verlaten bos. Daar werden 's avonds tot 9 uitvliegende Mopsvleermuizen geteld. Aangezien de gezenderde dieren zogende vrouwtjes waren zullen er ongetwijfeld ook jongen achter de schors gezeten hebben.

De Mopsvleermuis is een middelgrote vleermuis en dankt haar naam aan de gedrongen, stompe snuit, vergelijkbaar met die van een mopshond. De buik- en rugvacht zijn zwartbruin tot zwart met lichte haarpunten. De soort heeft zeer typerende naar voren gerichte, brede oorschelpen die elkaar midden op het hoofd raken. Het dieet van Mopsvleermuizen bestaat naast muggen, vliegen en kleine kevertjes hoofdzakelijk uit kleine nachtvlindersoorten. Ze zoeken hun favoriete prooi vooral in bossen, en doen dat op een vernuftige manier.

Verschillende kleine nachtvlindersoorten ontwikkelden evolutionair een soort gehoororgaan, het tympanaalorgaan, dat afgestemd is op het sonarbereik van de meeste vleermuissoorten. Zo kunnen ze hen horen aankomen en op tijd de plaat poetsen. Mopsvleermuizen ontwikkelden op hun beurt een tegenzet om dat waarschuwingssysteem te verschalken. Door twee pulsreeksen met verschillende frequentie en intensiteit door elkaar te gebruiken brengen ze nachtvlinders in de war, zodat die te laat in de smiezen krijgen dat een Mopsvleermuis het op hen gemunt heeft.

 ‘s Zomers verblijft de mopsvleermuis vooral achter de schors van bomen. Verder maakt de soort gebruik van allerlei spleten en nauwe ruimtes van gebouwen zoals aan vensterluiken, die je gerust kan beschouwen als de kunstmatige variant van loshangend schors. Mopsvleermuizen zijn opvallend kouderesistent en kunnen de winter zowel in boomholtes als in ondergrondse verblijven als bunkers of kelders doorbrengen. De soort is zeer lichtschuw en zowel de kraamkolonies als de winterverblijfplaatsen zijn uitzonderlijk gevoelig voor verstoring.

Afbeelding

De bewuste kolonieboom in het Waasland (foto Marc Van De Sijpe)

De ontdekking van de kolonies in het Waasland is opmerkelijk nieuws omdat deze soort erin geslaagd is zich te blijven handhaven in het verlichte en verkavelde Vlaanderen. Het is geen toeval dat ze precies in deze regio nog enigszins kunnen gedijen: het Waasland is naar Vlaamse normen een donkere en relatief dunbevolkte streek met heel wat bossen op zandbodem.

Helaas is de ontdekking van de kolonies niet meer dan een lichtpuntje in de duisternis voor de Vlaamse vleermuizen. De soort zal nu een status 'met uitsterven bedreigd' krijgen in plaats van ‘regionaal uitgestorven’ en vervoegt daarmee het rijtje vleermuissoorten die het zeer slecht doen in Vlaanderen. Hoewel ze allemaal wettelijk beschermd zijn, hebben 10 van de 17 soorten die in Vlaanderen voorkomen een bedreigde status. Oorzaken zijn het verdwijnen van geschikt leefgebied en natuurlijke verbindingen, het gebruik van pesticiden met vergiftiging en afname aan prooien, het na-isoleren van huizen en het kappen van koloniebomen. Maar ook verlichting, lawaai, aanvaringen met windturbines en predatie door katten zetten de populaties onder druk. In het kader van het soortenbeschermingsproject zullen dit jaar aanbevelingen geformuleerd worden die tot een betere bescherming van de Mopsvleermuis moeten leiden. Ook andere vleermuissoorten zullen daarvan profiteren.

Wie meer te weten wil komen over vleermuizen kan dit weekend op verschillende locaties in Vlaanderen deelnemen aan de Nacht van de Vleermuis. Een overzicht van alle activiteiten vind je op www.nachtvandevleermuis.be.

Tekst: Joris Everaert (Vzw Durme) & David Galens (VleermuizenWerkgroep Oost-Vlaanderen Natuurpunt)
Foto's: Marc Van De Sijpe, Joris Everaert, Bram Conings
Video: Marc Van De Sijpe & David Galens