Komt de exotische steekmug Aedes koreicus straks op meer plaatsen voor in België?

De exotische steekmug Aedes koreicus heeft zich sinds 2008 genesteld op een Limburgs industriegebied midden het Nationaal Park De Hoge Kempen. Hoewel deze soort invasief is in andere Europese landen, lijkt de populatie zich in België niet verder te verspreiden. Dat kan echter veranderen, als de bedrijven op het industriegebied verhuizen.

Bouwmateriaal als broedplaats

Aedes koreicus is een redelijk grote steekmug en inheems in Zuid-Korea, Japan, het noordoosten van China en het oosten van Rusland. De vrouwtjes zuigen bloed van vooral zoogdieren, waaronder mensen en huisdieren. Ze steken overdag, maar zijn niet zo agressief als hun neef de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus). De vrouwtjes leggen hun eitjes net boven het wateroppervlak. In hun natuurlijke omgeving leggen ze eitjes in rots- en boomholten met veel organisch materiaal. Door de toenemende verstedelijking is deze soort nu ook dicht bij mensen te vinden. De steekmuggen hebben zich aangepast aan kunstmatige broedplaatsen, zoals regenwatertonnen, metalen containers (bv. oud bouwmateriaal), autobanden, bloemenvazen, emmers en rioolputten. Aedes koreicus houdt van een gematigd klimaat en overbrugt de winter als eitje. De eitjes zijn goed bestand tegen de droogte en kunnen lang overleven. Hierdoor kunnen ze gemakkelijk de wereld rondreizen in banden en andere containers. Aedes koreicus is ondertussen gevestigd in België, Duitsland, Zwitserland, Italië, Hongarije, Oekraïne en West-Rusland, maar verspreidt zich minder snel in Europa dan de tijgermug (Aedes albopictus) en de nauw verwante Aziatische bosmug (Aedes japonicus).

Afbeelding

Stilstaand water in autobanden etc. vormt geschikt voortplantingshabitat voor (exotische) muggen. (Foto's: Instituut voor Tropische Geneeskunde)  

Geen ziektegevaar

Momenteel is er geen risico op ziekteoverdracht in België, omdat de ziekteverwekkers hier niet aanwezig zijn. Labo-experimenten hebben aangetoond dat Aedes koreicus het Japanse encefalitis- en het chikungunyavirus, de rondworm (Brugia malayi) en de hartworm bij honden (Dirofilaria immitis) kan overdragen. Er zijn echter geen uitbraken gekend waarbij Aedes koreicus betrokken was. Sinds 2008 wordt de soort wel opgevolgd in het kader van de Belgische monitoring van exotische steekmuggen omdat haar status als ziekte-overdrager onduidelijk is en deze in de toekomst kan veranderen.

Voorlopig geen uitbreiding in België

In 2008 werd Aedes koreicus ontdekt in een bos naast een industrieterrein in Maasmechelen in de provincie Limburg tijdens een grootschalige inventarisatie van steekmuggen. Dit was de eerste waarneming van deze soort in Europa. Het is onduidelijk hoe de soort hier terechtkwam. Waarschijnlijk reisden er eitjes mee via internationaal goederentransport. Ondertussen blijkt uit resultaten van verschillende monitoringsprojecten van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (waaronder het recente MEMO project) dat Aedes koreicus permanent en talrijk gevestigd is op dit industrieterrein, maar zich niet verder lijkt te verspreiden in de omgeving. De verste locatie waar onderzoekers deze soort vonden, is op 5,4 km van Maasmechelen (MM) (zie kaart hieronder) op een ander industrieterrein in Dilsen-Stokkem (DS). Waarschijnlijk zijn de vondsten in Dilsen-Stokkem het gevolg van de verspreiding van enkele Aedes koreicus individuen tijdens de zomer vanuit Maasmechelen of van import via goederen, en gaat het niet om een gevestigde populatie. Het is onduidelijk waarom deze populatie zich niet verder uitbreidt. De droge, open ruimte van de ontginningsgebieden en van de Mechelse heide blijken de verspreiding in westelijke en zuidelijke richting te hinderen, aangezien steekmuggen liever door vegetatie vliegen. Een recente genetische populatiestudie suggereert dat Aedes koreicus nog steeds geïmporteerd wordt in Maasmechelen, omdat er een mengeling van genetische varianten aanwezig is. Er zou uitwisseling van de soort tussen België, Italië en Hongarije zijn. Een toenemende genetische diversiteit kan ervoor zorgen dat de soort invasiever wordt in de toekomst. 

Afbeelding

Bestrijding sinds 2019

In het kader van het Masterplan Nationaal Park Hoge Kempen 2021-2040  is de uitdoving van het industriegebied in Maasmechelen gepland. Hierdoor zullen de bedrijven een nieuwe locatie krijgen tegen 2040. Een herlocatie van de bedrijven kan er voor zorgen dat ook Aedes koreicus verplaatst wordt, omdat eitjes van deze steekmug gemakkelijk kunnen meereizen in bouwmateriaal, graafbakken of banden. Om verspreiding via deze weg te voorkomen is het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in 2018 met een sensibiliseringscampagne bij de betreffende bedrijven en gemeentes gestart. Sinds 2019 richt de bestrijdingscampagne zich op het verwijderen of ongeschikt maken van broedplaatsen. Zo vroeg het ANB aan de bedrijven om een opruimactie te organiseren. Broedplaatsen die niet verwijderd kunnen worden tijdens het muggenseizoen worden regelmatig met een biologisch larvicide behandeld. In 2019 was er reeds een aanzienlijke vermindering van het aantal Aedes koreicus muggen op het industriegebied. Het ANB zette de bestrijding verder in 2020 en 2021 en plant dit ook in 2022 te doen. Onderzoekers van het nieuwe Belgische monitoringsproject voor exotische steekmuggen, het MEMO+ project, volgen de verspreiding van de Aedes koreicus populatie verder op via larvale staalnames tijdens de piekperiode in augustus en september.

Heb je een vermoeden deze soort te hebben gezien in de ruime omgeving van Maasmechelen? Voer dan je waarneming met foto in op www.waarnemingen.be. Een goede foto met zicht op de rug en achterpoten is noodzakelijk! Zo help je om de verspreiding van de steekmug in kaart te brengen.

Herken Aedes koreicus in 4 stappen:

1. Is de steekmug redelijk groot (6-7 mm van kop (zonder steeksnuit) tot einde achterlijf)?
2. Heeft de steekmug goudkleurige strepen op een donkerbruine rug met korte zijdelingse strepen?
3. Zijn de poten contrasterend wit-zwart gestreept? Waarbij het voorlaatste (4^de) segment van  de achterpoten gedeeltelijk wit is en het laatste (5^de) segment gedeeltelijk wit (Jeju-do variant) of volledig zwart (vasteland variant) is?
4. Zijn de tasters volledig zwart?

Afbeelding

Tekst: Isra Deblauwe (ITG), Katrien De Wolf (UGent), Anna Schneider (ITG), Jacobus De Witte (ITG), Adwine Vanslembrouck (ITG), Nathalie Smitz (BopCo, Afrika Museum), Kenny Meganck (BopCo, Afrika Museum), Wouter Dekoninck (KBIN), Kornelia Kurucz (Universiteit Pécs, Hongarije), Bram D’hondt (INBO), Nicolas Pardon (ANB), Müller R. (ITG), Wim Van Bortel (ITG)