LIFE Resilias wil de dominantie van exoten doorbreken

In onze bossen en natuurterreinen komen verschillende uitheemse planten- en diersoorten voor, ook wel exoten genoemd. Ongeveer 10% daarvan gedraagt zich invasief en verspreidt zich ten koste van lokale inheemse soorten. Dat kan een serieuze bedreiging zijn voor de biodiversiteit en daarmee het functioneren van het ecosysteem. LIFE Resilias laat zien hoe je dominantie van exoten kunt doorbreken, door de veerkracht van bos en natuur te versterken.

Uitheemse dieren en planten zijn (on)bewust geïntroduceerd en komen hier van nature niet voor. Vaak zijn deze invasieve exoten lastig te bestrijden en bemoeilijken ze het behalen van natuurdoelen. Ook maakt het bestrijden van de plaagsoorten beheer complexer en duurder. Het project LIFE Resilias zet met een ‘systeemgerichte aanpak’ in op het effectief en efficiënt beheersbaar maken van invasieve exoten. Dit gebeurt door de veerkracht en diversiteit van het hele ecosysteem te versterken.

Het concept

Het concept van het versterken van de veerkracht van ecosystemen (‘Ecosystem Resilience Approach’, ERA) is gebaseerd op de observatie dat onverstoorde soortenrijke gemeenschappen minder last hebben van exoteninvasies dan soortenarme gemeenschappen die wel verstoord zijn. In ecosystemen met een maximale bezetting van inheemse soorten maken flora en fauna optimaal gebruik van de beschikbare hulpbronnen, zoals ruimte, licht en voedingsstoffen. Zo blijft er weinig over voor nieuwe soorten. Dit levert veerkracht op tegen invasies van uitheemse soorten. In veerkrachtige ecosystemen hebben nieuwe soorten een minimale kans op vestiging en ontwikkeling van dominantie.

Traditionele aanpak van exoten versus LIFE Resilias

De traditionele aanpak van exoten zoals we dat kennen in het reguliere beheer, blijkt vaak niet effectief. Het gaat doorgaans gepaard met schade aan de inheemse soortensamenstelling. Bijvoorbeeld bij gebruik van groot materieel of het droogpompen van de wateren, wat ook de inheemse soorten aantast. Deze aantasting zorgt vervolgens weer voor ideale omstandigheden voor herkolonisatie van de aangepakte exoot, waarvan delen of zaden zijn achtergebleven. Na verloop van tijd is er dus doorgaans toch weer een toename van de invasieve exoot wat ten koste gaat van de inheemse flora en fauna.

LIFE Resilias grijpt in door de sterk toegenomen dominante aantallen van de invasieve exoot te doorbreken en tegelijkertijd inheemse soorten op dezelfde locatie te stimuleren of natuurlijke vijanden in te brengen. Hierdoor wordt het door exoten aangetaste ecosysteem minder kwetsbaar voor een (her)besmetting met invasieve exoten. Zie de onderbroken lijn in figuur hierboven waar LIFE Resilias in het invasieproces ingrijpt. Door de afname van de invasieve exoot en de toename van inheemse soorten, ontstaat er een zogenoemde ‘ecologische wapenwedloop’, waarbij de invasieve exoot in evenwicht is met inheemse soorten, of zelfs steeds verder afneemt.

Afbeelding

Het concept LIFE Resilias schematisch weergegeven (Figuur: Janneke van der Loop)

LIFE Resilias

LIFE Resilias demonstreert de vertaling van dit concept naar het beheer van invasieve exoten in de praktijk. Het ontwikkelen van veerkrachtigere ecosystemen gebeurt door het versterken van de concurrentiepositie van de gewenste soorten ten opzichte van de niet gewenste soorten. Dit kan .bereikt worden door:

1. Beïnvloeden van groeifactoren zoals beschikbare voedingsstoffen en licht, om concurrentievoordeel te realiseren voor de gewenste soorten.

2. Inbrengen of stimuleren van ontbrekende gewenste soorten, in het bijzonder van soorten die concurreren met te verwachten, of al aanwezige, invasieve exoten.

3. Vaak draagt het verwijderen van zoveel mogelijk biomassa van de invasieve exoot bij aan de

concurrentiepositie van de gewenste soorten. Dit wordt dan uiteraard uitgevoerd voorafgaand aan het inbrengen hiervan.

Aan de slag met vier voorbeeldexoten

In LIFE Resilias staan een viertal voorbeeldexoten in verschillende habitats centraal:

• Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) in bossen

• Aziatische duizendknopen (Fallopia spp.) in beekdalen en graslanden

• Watercrassula (Crassula helmsii) in wetlands

• Zonnebaars (Lepomis gibbosus) in wetlands

Het demonstreren van de ecosysteemaanpak, de voordelen van deze benadering, hoe je deze methode in kunt zetten, wat dat betekent voor het beheer en de doorvertaling naar beleid zijn belangrijke onderdelen van LIFE Resilias. Hier zijn de Unie van Bosgroepen en Stichting Bargerveen inmiddels al enkele jaren mee aan de slag. Dit doen we samen met beheerders, eigenaren, beleidsontwikkelaars en andere belanghebbenden. Op deze manier wordt op duurzame wijze ingezet op het effectief en efficiënt vergroten van de veerkracht van ecosystemen. Zo worden deze in de toekomst naar verwachting zelf krachtig genoeg om dominantie van andere invasieve exoten tegen te gaan.

Meer informatie over LIFE Resilias is te vinden op de projectwebsite resilias.eu.

Tekst: Janneke van der Loop (Radboud Universiteit Nijmegen)

Project LIFE Resilias is mede mogelijk dankzij de Europese Unie en heeft financiering ontvangen vanuit het LIFE-programma. Daarnaast hebben Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Brabant en Utrecht zich als sponsoren verbonden aan het project.

Afbeelding