Limburgse beek herbergt nieuwe bloedzuiger voor België

In ons land komen een twintigtal soorten bloedzuigers voor. Dit jaar is er daar weer eentje bij gekomen: Erpobdella vilnensis, die geen Nederlandse naam heeft. De soort werd ontdekt in Borgloon tijdens een provinciaal inventarisatieproject rond Limburgse beken.

In het kader van het project ‘In de bres voor water’ van de provincie Limburg werden op 20 lokaties Limburgse beken grondig bemonsterd. Dit leverde een 70-tal soorten macro-invertebraten op. De meest opvallende soort was de bloedzuiger Erpobdella vilnensis, waarvan op 25/05/2021 vijf exemplaren werden geschept in de Herkebeek in Borgloon. Bij navraag bij het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (Wouter Dekoninck, Yves Samyn, Thierry Backeljau) en Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (Jan Soors) bleek deze soort nieuw voor België.

Bloedzuigers bestaan uit gelede segmenten en zijn voor- en achteraan voorzien van een zuignap. Hiermee kunnen ze bijtrekbewegingen maken op oppervlakten maar bloedzuigers kunnen ook in het water zwemmen. De naam bloedzuiger is slecht gekozen want de meeste soorten bloedzuigers zuigen geen bloed maar voeden zich met ongewervelden. In zeldzame gevallen zuigen ze lichaamsvloeistof bij vissen, zoogdieren of vogels. Enkel de medicinale bloedzuiger is in ons land gekend als soort die effectief bloed van mensen zuigt. Niet alle bloedzuigers zuigen lichaamsvloeistof want er zijn ook soorten die hun prooi in zijn geheel naar binnen zuigen.

Bloedzuigers zijn zowel te vinden in stilstaande als stromende wateren en hun voorkomen is vooral verbonden met de aanwezigheid van prooien. Bepaalde soorten zijn indicatoren voor zuiver water maar de meeste soorten zijn enigszins tolerant voor enige verontreiniging. Sommige soorten worden omschreven als negatieve indicator, wat betekent dat de soort wijst op een slechte ontwikkeling van een waterpartij en dus op bv. eutrofiëring (voedselaanrijking, vermesting).

België herbergt een 20-tal soorten bloedzuigers en het is niet altijd eenvoudig om gelijkende soorten goed op naam te brengen. Van het genus Erpobdella zijn op dit moment 4 soorten gekend in ons land. Deze soorten voeden zich met allerlei ongewervelden zoals larven van pluimmuggen. Ze zuigen de prooi naar binnen, vergelijkbaar met hoe een slang zijn prooi naar binnen werkt.

Erpobdella vilnensis is nieuw voor België maar was wel te verwachten want ze was al gekend uit Nederland, Duitsland en Frankrijk. Deze vondst betekent dus niet noodzakelijk dat het een zeldzame soort betreft, maar kan er ook op wijzen dat er weinig mensen zijn die bloedzuigers tot op soort determineren. Het zijn vooral amateuronderzoekers die daarmee bezig zijn. Er worden ook ongewervelden in waterstalen verzameld door de overheid, maar die worden doorgaans enkel tot op genusniveau gedetermineerd. Dat betekent dat je dan nooit weet welke soort Erpobdella in de stalen aanwezig is.

Het leefgebied van Erpobdella vilnensis staat omschreven als allerlei (smallere) beken en rivieren, met een voorkeur voor heuvellandbeken en bovenlopen.

Specifiek voor Nederland is de soort gekend uit het oosten en zuidoosten van het land (met vooral zandgronden) en heeft daar een voorkeur voor grote of kleine rivieren of beken, vooral grotere heuvellandbeken met occasionele vondsten in laaglandbeken. In het westen en noordwesten van Nederland is de soort zeldzaam maar reeds gevonden in een sloot, een kanaal, een overstromingsbekken, … Uit deze gegevens blijkt dus dat de soort wellicht niet exclusief gebonden is aan stromende wateren.

Dank aan provincie Limburg om dit onderzoek mogelijk te maken en aan de Nederlandse expert Ton van Haaren om deze determinatie te bevestigen.

Tekst: Nobby Thys (freelance insectenonderzoeker)