Nachtelijke verlichting kan zorgen voor gezondheidsproblemen bij dier en mens

Nachtelijke verlichting kan zorgen voor gezondheidsproblemen bij dier en mens

Melatonine als sleutelfactor

Mensen en dieren hebben een intern biologisch klokmechanisme dat hun activiteit regelt volgens daglicht en duisternis. Nachtelijk kunstlicht verstoort dit ritme, waardoor mensen en dieren moeite kunnen hebben om te slapen, te rusten, of juist actief te zijn. Melatonine speelt hier een belangrijke rol in. Dit hormoon komt voor bij allerlei organismen, van zoogdieren (inclusief mensen), vogels tot vissen en ongewervelden. Melatonine wordt geproduceerd (bij mensen in de pijnappelklier) als de omgeving duister is. Zo werkt melatonine  als een signaal om de dagactiviteiten te verminderen, en het stuurt heel wat herstelprocessen aan tijdens een goede nachtrust. Vooral licht dat veel blauw bevat, zoals zonlicht, maar ook LED-lampen en beeldschermen, remt de productie van melatonine. Zo kan nachtelijke verlichting allerlei processen in het lichaam ontregelen, wat gevolgen kan hebben op de gezondheid. 

Slecht slapende koolmezen en vissen met stress

Zoals je in een eerder natuurbericht in deze reeks al kon lezen verstoort nachtelijk kunstlicht een heleboel aspecten van het leven van dieren. En dus ook hun gezondheid. Bij nachtactieve dieren zoals muizen kan het zorgen voor een hele reeks aan gezondheidsproblemen, verminderde immuniteit, gewichtstoename en een verstoorde voortplanting. Maar ook dagactieve dieren ondervinden last. Zo blijkt uit onderzoek in Nederland dat koolmezen die verblijven in een nestkast nabij een lantaarnpaal veel onrustiger slapen dan soortgenoten die de nacht doorbrengen in duisternis. Ook vissen kunnen last hebben: baarzen die in verlichte rivieren zwemmen hebben hogere hoeveelheden stresshormonen in hun lichaam. Die hormonen helpen het lichaam om om te gaan met stresserende situaties, maar als die concentraties lange tijd hoog blijven, ondervinden de dieren er ook negatieve effecten van, zoals een verminderd afweersysteem en een slechtere conditie. 

Effecten op de mens

Bij de mens worden gelijkaardige effecten gezien. Als je ‘s avonds wordt blootgesteld aan licht, dan wordt je melatonineproductie uitgesteld. Blootstelling aan licht tijdens het slapen, zelfs met gesloten ogen, zorgt voor onderdrukking van melatonine, meer ondiepe slaap en minder kwalitatieve slaap. Grote bevolkingsonderzoeken nemen waar dat mensen gemiddeld later gaan slapen, een te korte nachtrust hebben en meer moeilijkheden ondervinden om in te slapen of door te slapen als hun woonomgeving sterk verlicht is ‘s avonds en ‘s nachts. In een studie uit Zuid-Korea vond men dat er meer slaapmedicatie werd voorgeschreven in sterk verlichte gebieden. Jongeren die deelnamen aan een studie in de Verenigde Staten, rapporteerden meer stress naargelang de graad van nachtelijke verlichting in hun woonomgeving. Ook bij mensen hebben langdurig hogere stressniveaus heel wat negatieve gevolgen voor de gezondheid. Eén van de studies rond slaap bij een grote groep 50-plussers zag dat de te korte slaapduur gemiddeld meer voorkwam bij wie zowel meer armoede als meer nachtelijke verlichting ondervindt. Ook de studie rond stress bij jongeren merkte op dat de verbanden met nachtelijke buitenverlichting sterker zijn bij deelnemers uit gezinnen met lagere inkomens. Dat kan omdat deze mensen zich minder goed kunnen afschermen.

Zo vonden we studies die verbanden rapporteerden tussen wonen in gebieden met meer nachtelijke verlichting en een hogere kans op borstkanker, overgewicht, obesitas, depressieve symptomen en suïcidale gedragingen. Specifiek voor gebieden met hogere blauwe nachtelijke verlichting werd ook een hogere kans op prostaatkanker en dikke darmkanker gevonden. 

Wat kan je zelf doen?

Voor je eigen gezondheid kan je alvast vermijden om beeldschermen te gebruiken die veel blauw licht uitstralen voor het slapen gaan. Verlicht je slaapomgeving ook niet ‘s nachts, en zorg voor een goede verduistering om licht van buitenaf te weren. Lukt dat niet, dan kan een slaapmasker nog een oplossing bieden. 

Voor de gezondheid van je buren, zowel mensen, dieren en planten, denk je best eens goed na of de buitenverlichting die je beheert enkel brandt als dat écht nodig is. Als je al verlichting nodig hebt, richt die dan zeker volledig naar beneden. 

Meer weten?

Effecten van nachtelijk kunstlicht op de biodiversiteit en de menselijke gezondheid worden besproken in twee recente literatuurstudies die geschreven werden in opdracht van de vijf Vlaamse Provincies. Het PIH - kenniscentrum Milieu en Gezondheid schreef een literatuurstudie over effecten van nachtelijk kunstlicht op menselijke gezondheid, die je via deze link kan lezen. Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), schreef dan weer een literatuurstudie over effecten op biodiversiteit, waaronder dierlijke gezondheid, die je hier kan lezen.

Tekst: Annelies De Decker, Elly Den Hond (PIH) & Daan Dekeukeleire (INBO)