Nachtverlichting hindert dieren bij hun verplaatsingen doorheen het landschap

In vergelijking met klimaatverandering of vermesting lijkt lichtpollutie misschien een mineur milieuprobleem. Maar de effecten van lichtvervuiling zijn sterk onderschat. Steeds meer onderzoeken tonen aan hoe het gebrek aan nachtelijke duisternis door een overdaad aan kunstlicht verstorend werkt voor mens én natuur. In een reeks natuurberichten onderzoeken we de impact hiervan.

Nachtverlichting beperkt hoe dieren zich kunnen verplaatsen doorheen het landschap

Dieren moeten zich voortbewegen doorheen het landschap, om van hun verblijfplaatsen naar plekken te raken waar ze voedsel kunnen vinden, of om te migreren van hun zomer- naar winterleefgebieden en terug. Recent onderzoek toont aan dat verlichting dit gedrag kan hinderen, zowel op kleine schaal als over hele continenten.

Straatverlichting en egels

Verschillende onderzoeken tonen aan dat straatlantaarns een belangrijke barrière kunnen vormen voor nachtvlinders en vleermuizen, maar ook soorten die in andere omstandigheden niet lichtschuw zijn, mijden licht bij verplaatsingen. Egels staan erom bekend om niet lichtschuw te zijn als er lekkers te vinden valt. Zo komen ze graag kattenkorrels eten onder een tuinlamp. Maar uit onderzoek in Berlijn blijkt dat egels om zich te verplaatsen net wel een voorkeur hebben voor donkere corridors, en verlichte plekken mijden. Enkel afgaan op wat egels durven doen als er lekkers te rapen valt, geeft dus een verkeerd beeld.  

Migratiebarrières op rivieren

Verlichting heeft ook effect op de beweging van dieren op grotere schaal. Zo migreren veel vissoorten tussen de zee en de bovenlopen van rivieren, maar vaak is die tocht moeilijk door allerlei belemmeringen. Uit onderzoek blijkt dat naast stuwen, sluizen, dammen en gemalen ook verlichting een rol kan spelen. Finse onderzoekers rusten een aantal rivierprikken, een zeldzame en Europees beschermde vissoort, uit met kleine zendertjes om hun migratie naar zee te volgen. De onderzoekers vonden dat verlichte bruggen een sterke barrière zijn voor deze soort. Ongeveer 90% van de gezenderde vissen stopten hun migratie bij verlichte bruggen. En slechts een minderheid van deze dieren, ongeveer 20%, kon in de periode dat de zender werkte (ongeveer 25 dagen) de verlichte brug voorbij raken. Het overgrote deel bleef rondzwemmen in het donker water, net voor de verlichte brug. 

Afbeelding

Uit Fins onderzoek blijkt dat verlichte bruggen belangrijke barrières zijn voor migrerende rivierprikken, een zeldzame vissoort  (foto: Bram Conings)

Verstoorde vogeltrek over continenten

Veel trekvogels migreren ’s nachts van hun broedgebieden naar hun overwinteringsgebieden. Nachtelijk kunstlicht kan er voor zorgen dat trekkende vogels minder snel vliegen, veranderen van vliegrichting en rond de verlichtingsbron blijven cirkelen en uiteindelijk op de grond terechtkomen. Zo kunnen trekvogels terechtkomen in industriële gebieden waar niet voldoende voedsel is, of in gebieden die sterk vervuild zijn. Verlichting kan ook zorgen voor een verstoorde timing tijdens migratie. Bij een studie op Amerikaanse purperzwaluwen die uitgerust werden met lichtsensors bleek dat dieren die in de winter verblijven in plekken met veel nachtlicht, gemiddeld acht dagen vroeger vertrokken uit hun overwinteringsgebieden, en dus vroeger toekwamen op hun broedgebied.

Belang van donkere netwerken

Soorten hebben dus nood aan donkere verbindingen om zich veilig te kunnen verplaatsen doorheen het landschap. Beek- en riviervalleien zijn daarvoor ideaal, niet alleen voor vissen, maar ook voor niet-aquatische soortgroepen zoals zoogdieren (inclusief vleermuizen) en vogels. Verlichte bruggen en dijken kunnen hier een barrière vormen, en vormen prioritaire punten om aan te pakken.

Tekst: Daan Dekeukeleire (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)