Natuurherstel als oplossing voor wateroverlast

Nu het water in de Westhoek wegtrekt, is het tijd voor reflectie. Een eerste vaststelling is dat de schade gigantisch veel groter kon geweest zijn. Decennia terug lagen er immers plannen op tafel om de volledige IJzer in te dijken.  Waren deze gretige plannen door beleidsmakers ingevoerd, dan had de massa water die de Westhoek momenteel teistert een volledig ingedijkt IJzerlandschap moeten passeren. De schade zou groot zijn geweest. De natuurbeweging trok tijdig een streep in de klei en kon deze aanslag op het landschap tegenhouden. 

Vandaag krijgen natuurgebaseerde oplossingen gelukkig eerherstel. Experts zien al een tijdje in dat werken mét de natuur de meest kostenefficiënte oplossing is voor wateroverlast én droogte. Door te ontharden, door rivieren hun natuurlijke bedding terug te geven en door meer overstroombare natuur te voorzien kunnen riviervalleien hun sponswerking beter vervullen. Natuurpunt werkt ondertussen al meer dan 20 jaar aan deze opgave. We brachten meerdere partners en financiële middelen samen om het goede voorbeeld te geven en te werken aan robuuste klimaatbuffers, gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen.   

Zo kan in de Doode Bemde, een 280 ha grote natuurgebied nabij Leuven, de Dijle er sinds 1989 weer vrij meanderen en overstromen. Dit dankzij inspanningen van de Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud (VHM) en Natuurpunt. De komst van de bever in 2000 versnelde het natuurlijke proces van omvallende bomen die zorgen voor extra structuur in de riviervallei. Dit zorgt ervoor dat het water bovenstrooms wordt opgehouden en vermindert het overstromingsrisico stroomafwaarts, waardoor oa. Leuven beschermd werd tegen de wateroverlast in de zomer van 2021. In 2022 werd dit project nog verder uitgebreid door een samenwerking met Bierbrouwer AB Inbev. Een 4 jaar durend partnerschap en bijbehorende investering van 400.000 euro zorgt ervoor dat in het gebied 600 miljoen liter water extra gebufferd kan worden. Een initiatief dat vorig jaar zelfs de New York Times haalde.

De Maasvallei in Limburg kan dan weer model staan voor de aanpak van watersnood in heel Vlaanderen. Aan de Maasvallei werden de voorbije jaren dijken verplaatst of afgebroken. Over een traject van bijna 40 kilometer werd aan natuurherstel gedaan waardoor het oorspronkelijke winterbed van de rivier veel meer ruimte kreeg. Zo krijgt de rivier meer ruimte om te overstromen en de omliggende dorpen, weilanden worden beschermd tegen wateroverlast. Lokale en bovenlokale overheden, natuur-, en landschapsverenigingen werken hier samen in een grensoverschrijdend project met veel aandacht voor beleving.

Bij de waterbom van 2021 hebben deze natuurherstelprojecten hun meerwaarde bewezen: de woonkernen van de Maasdorpen en Leuven werden gevrijwaard van overstromingen waardoor menselijke en materiële schade vermeden kon worden. Natuurherstel gekoppeld aan toekomstgerichte landbouw kan Vlaanderen beter beschermen tegen natuurrampen.

Zulke grote en intensieve projecten vragen heel wat samenwerking en financiering. Zowel landbouw als publieke overheden moeten hiervoor samenwerken. Maar ook private bedrijven zijn hier steeds vaker een partner. Zo investeren grote bedrijven de laatste jaren ettelijke miljoenen in natuurherstel om samen met Natuurpunt water te laten infiltreren en de biodiversiteit te herstellen. In natuurgebieden zoals de Uitkerkse Polder, de Doode Bemde, het Turnhouts Vennengebied en de Vallei van de Zwarte Beek is de voorbije jaren maar liefst 4.231.650 m3 water gebufferd, goed voor niet minder dan 1692 olympische zwembaden aan water.

Momenteel worden bovenvermelde herstelprojecten voornamelijk op projectniveau gebaseerd, en niet gebiedsdekkend. Om ons te wapenen tegen de uitdagingen die op ons af komen en gelet op de uitzonderlijke potenties voor natuurherstel gekoppeld aan de capaciteit om water vast te houden moeten we dringend opschalen. We hebben met andere woorden een plan ‘Vlaamse Klimaatbuffers’ nodig waarmee we de grote ‘overstromings-schokken’ kunnen opvangen. Natuurpunt reikt hiervoor de hand naar alle stakeholders in het buitengebied en bedrijven om hier samen werk van te maken.  Om dit te realiseren zijn bijkomende investeringen in natuurherstel nodig. Een opschaling van de blue deal naar systeemherstel en een prioriteit voor natte natuur is de komende jaren cruciaal. Enkel zo kunnen we schade voor landbouw en mens zoals we nu in de Westhoek zien voorkomen. 

Tekst: Lander Wantens (Natuurpunt Beheer) en Robin Verachtert (Natuurpunt Beleid)