Natuurpunt en Havenbedrijf samen op de bres voor de grootste kolonie oeverzwaluwen in België

Haven- en industriegebieden oefenen een grote aantrekkingskracht uit op oeverzwaluwen. Doordat in dergelijke gebieden vaak grote infrastructuurwerken worden uitgevoerd, zijn er regelmatig (tijdelijke) zanddepots of afgravingen beschikbaar. Net deze plaatsen zijn erg aantrekkelijk voor oeverzwaluwen, die in deze zandwanden hun nestgangen uitgraven. In het Havengebied van Antwerpen slaan Natuurpunt en het Havenbedrijf de handen in elkaar voor een betere bescherming van deze kwetsbare soort. En met succes: met een nieuwe oeverzwaluwkolonie met 950 bezette nestgangen zorgde deze samenwerking voor de grootste kolonie van deze soort in België ooit.

Krachten bundelen

Via het project ‘De Antwerpse haven natuurlijker’ bundelen Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen, Natuurpunt Waasland, het Havenbedrijf Antwerpen en de Maatschappij Linkerscheldeoever al vele jaren de krachten om in te zetten op een bescherming en de optimalisatie van de natuur in de Antwerpse haven. Die samenwerking is voor de oeverzwaluw van cruciaal belang. De soort staat in de Vlaamse Rode Lijst opgenomen in de categorie ‘bijna in gevaar’. Door een gebrek aan natuurlijke oeverwanden is de oeverzwaluw in Vlaanderen sterk afhankelijk geworden van ‘kunstmatige’ broedlocaties in industriegebieden. Dit zorgt voor bijkomende problemen: vaak zijn dergelijke zanddepots of afgravingen slechts van tijdelijke aard en is het voor oeverzwaluwen elk jaar weer zoeken naar nieuwe broedwanden. Dat is niet anders in de Antwerpse haven.

Antwerpse Haven: een hotspot voor de oeverzwaluw

Sinds 2012 varieerde het aantal broedparen van de oeverzwaluw in het Antwerpse havengebied tussen 1.064 en 1.836. In 2018 werd een dieptepunt bereikt, met amper 803 bezette nestgangen. Het zanddepot van de A12, grenzend aan het rangeerstation Antwerpen-Noord, telde de meeste nesten. Maar ook dit zanddepot moet op termijn verdwijnen: hier komt een nieuwe KMO-zone. Bovendien wordt deze site al jarenlang gebruikt door motorcrossers en quadgebruikers, ook in volle broedseizoen. Dit leidde al herhaaldelijk tot ernstige verstoringen van de kolonie oeverzwaluwen.

Gezocht: een permanent verblijf!

Gezien het belang van het Antwerpse havengebied voor de oeverzwaluw werd de soort opgenomen in het soortbeschermingsprogramma (SBP) van de Antwerpse haven. Er werd gezocht naar een permanente broedlocatie die moest voldoen aan een aantal voorwaarden: een kale zand- of licht leemhoudende oeverwand met een zuid - zuidwest of westelijk oriëntatie, vlakbij water en met een groot aanbod aan insecten. Een zanderige bufferdijk in het bekende natuurgebied ‘De Kuifeend’ voldeed aan deze criteria. Op 5 maart 2020 werd deze dijk over een lengte van 200 meter op een hoogte van 1,5 meter bovenaan afgegraven. Op 9 april werd deze nieuwe broedwand al verkend door de eerste oeverzwaluwen en op 10 april werden al 43 nestgangetjes in aanbouw geteld. Rond 15 mei telde de nieuwe kolonie 950 nestgangen. Geen enkele oeverzwaluwkolonie in België doet beter. Het is nog even afwachten op het broedsucces. De aanhoudende droogte zou hier mogelijk een invloed kunnen op hebben. Omdat het afgegraven gedeelte van de wand niet erg hoog was, groeven vossen naar een zestigtal nesten, al is het niet duidelijk of deze nesten ook allemaal verloren zijn gegaan. Dit probleem zal volgend jaar worden verholpen. Door een aangepast beheer zal deze broedlocaties in de toekomst van cruciaal belang worden voor het overleven van de oeverzwaluwen in het Antwerpse havengebied.

Afbeelding

Verrassend genoeg werd op enkele honderden meters een tweede, kleinere kolonie ontdekt in een recent afgraven wand op het nabijgelegen zanddepot van de A12. Deze kolonie was goed voor een 60-tal nesten waardoor het totale aantal nestgangen de 1.000 overschreed. Afspraken met de betrokken aannemer werden gemaakt om deze kolonie ongerept te laten. Ook een betonnen geleidingswand van de Verlegde Schijns was goed voor 20 tot 25 paartjes oeverzwaluwen.

Tekst: Ludo Benoy, Natuurpunt Antwerpen Noord en Kempen

Foto’s: Pascal De Munck, Walter Van Ginhoven