Niet alle nachtvlinders herstellen snel van extreem warme en droge jaren
Sinds 2009 vangen en tellen tientallen vrijwilligers nachtvlinders in hun tuin. Op 235 verschillende locaties werden 1.122.947 nachtvlinders gevangen in het kader van dit meetnet. Dit laat ons toe op te volgen hoe het de algemene huis-, tuin- en keukenmotten vergaat. Voor tientallen soorten zorgden de extreem warme en droge jaren 2017-2020 voor een dieptepunt: de aantallen kelderden. Zijn ze inmiddels hersteld?
Veel nachtvlindersoorten laten zich lokken met behulp van licht. Door lichtvallen in tuinen te gebruiken kunnen we dus een beeld krijgen van de aantallen nachtvlinders die ‘s nachts rondvliegen en op andere manieren onmogelijk in kaart te brengen zijn. Deelnemers aan het nachtvlindermeetnet gebruiken een standaardval, tellen ‘s ochtends de vlinders in en rond de val en laten ze nadien weer vrij. Die tellingen geven ons een beeld van de toestand van meer dan 250 soorten macro-nachtvlinders, zowat 35% van de soortenrijkdom in Vlaanderen. Alleen in 2021 werden in meer dan 80 tuinen 96.298 nachtvlinders genoteerd.
Bij de analyse wordt gebruik gemaakt van een TRIM-model. Die analyse resulteert niet enkel in een trendlijn, maar het model geeft voor elke soort ook aan of er sprake is van een significante voor- of achteruitgang, dan wel een stabiel populatieverloop. Bij insecten komt het echter voor dat er zich van jaar tot jaar grote fluctuaties voordoen. Dat zorgt er soms voor dat de trend over de hele periode (2009-2021) onduidelijk is: het model geeft dan een onzekere uitkomst. Voor het nachtvlindermeetnet is dat bij ongeveer 1/3de van de soorten het geval.
Daarnaast zijn er ongeveer evenveel soorten die duidelijk vooruitgaan als soorten die matig of sterk achteruitgaan.
Onder de achteruitgaande soorten zien we duidelijk de impact van de uitzonderlijk warme en droge jaren 2017-2020, toen waardplanten, eitjes, rupsen en/of poppen zijn uitgedroogd. Sommige algemene tuinnachtvlinders, zoals de lijnsnuituil, vliegen nu in véél lagere aantallen dan voorheen. In totaal zijn er zo’n twintigtal soorten nachtvlinders die nog geen duidelijk herstel tonen.
De hitte en droogte van enkele jaren geleden was vooral nefast voor soorten waarvan de rupsen in late lente en zomer te vinden zijn. Sommige nachtvlinders blijken minder vatbaar voor die extreme weersomstandigheden: bijvoorbeeld soorten waarvan de rupsen in graswortels leven. Zij zitten beter beschermd tegen uitdroging. Hun trendlijn loopt helemaal anders, zoals het voorbeeld van de gewone worteluil aantoont. Die soort vertoont een cyclisch populatieverloop, met opvallende pieken en dalen die schijnbaar weinig beïnvloed worden door (extreem) weer. Mogelijk spelen parasieten daarbij een grote rol.
Voor sommige soorten was 2021 een boerenjaar. Dat was bijvoorbeeld het geval voor de dennenspanner. Die nachtvlinder, waarvan de rupsen op dennen te vinden zijn, vliegt normaal in lage dichtheden. In 2021 werd hij ook in tuinen zonder dennen vaker genoteerd. Waarom is vooralsnog onduidelijk.
Nachtvlinders vormen een ecologisch belangrijke groep: bv. als bulkvoedsel voor vogels en vleermuizen en als nachtelijke bestuivers. Met dit meetnet houden we de vinger aan de pols. Elk jaar is het weer afwachten hoe de aantallen gaan evolueren. We willen alvast de vele tientallen waarnemers bedanken die met zoveel enthousiasme en inzet de nachtvlinders in hun tuin nauwgezet tellen.
Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief