Nieuwe Rode Lijst dagvlinders in Vlaanderen: de toestand blijft ernstig, maar niet hopeloos

Rode Lijsten geven aan in welke mate soorten bedreigd zijn. Omdat soorten door de jaren heen talrijker of zeldzamer kunnen worden, krijgt een Rode lijst best om de tien jaar een update. Die oefening gebeurde pas voor dagvlinders. Uit de nieuwe Rode lijst blijkt dat er voor een aantal soorten beterschap is, maar voor andere de situatie zorgwekkend blijft.

Rode Lijsten moeten beleidsmakers ondersteunen bij het uitstippelen van een coherent natuurbeleid. Ze worden opgesteld volgens internationaal vastgelegde criteria. Die kijken bijvoorbeeld niet enkel naar een populatietrend (hoeveel individuen zijn er nu in vergelijking met 10 jaar geleden?), maar ook naar de grootte van het verspreidingsgebied (in hoeveel kilometerhokken komt een soort (nog) voor?). Voor bedreigde soorten kan een reddingseffect optreden als er zich een gezonde populatie net over de grens bevindt en als de soort zich gemakkelijk verplaatst.

De validatie van Rode Lijsten gebeurt in Vlaanderen door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Deze nieuwe lijst van de dagvlinders werd opgemaakt door het INBO ism Natuurpunt: zij gebruiken daarvoor data die door duizenden vrijwilligers werden verzameld. Voor deze Rode Lijst werden 75 soorten dagvlinders geëvalueerd. Dat zijn er meer dan bij de vorige Rode Lijst uit 2011: zo zijn er recente nieuwkomers waarvan de opmars zich steeds verder doorzet. Het schijnbaar positieve nieuws dat het aandeel min of meer bedreigde soorten kleiner is geworden, kan ondermeer verklaard worden door het verschijnen van algemene nieuwkomers. Kaasjeskruiddikkopje en scheefbloemwitje zijn in sommige delen van Vlaanderen op korte tijd al alledaagse tuinvlinders geworden…

Afbeelding

In het overzicht van deze Rode Lijst valt de grote categorie ‘Regionaal uitgestorven soorten’ op: niet minder dan 20 soorten verdwenen de afgelopen eeuw uit Vlaanderen. Daarnaast zijn er nog 10 soorten Ernstig bedreigd of Bedreigd. We zien daarin een patroon: vooral soorten van open leefgebieden blijven het slecht(er) doen. Het gaat om heidesoorten zoals kommavlinder, gentiaanblauwtje, heideblauwtje en heivlinder, en om graslandsoorten zoals argusvlinder, bruine vuurvlinder en aardbeivlinder. Dat zijn vaak ‘specialisten’: soorten die hoge eisen stellen aan hun leefomgeving, en/of gebonden zijn aan één soort waardplant.

Vooruitgang

Daartegenover staat de opvallende positieve trend van bosvlinders. De prachtige grote weerschijnvlinder is zodanig toegenomen dat hij evolueerde van Bedreigd in 2011 naar Momenteel niet in Gevaar in 2021. Ook andere bossoorten zoals de kleine ijsvogelvlinder, de keizersmantel en de nieuwkomer braamparelmoervlinder zitten in de lift. Wellicht zorgt klimaatopwarming voor een warmer microklimaat in bossen, wat deze soorten ten goede komt. Ook kunnen ze profiteren van het veranderde bosbeheer, dat meer aandacht heeft voor open plekken en variatie in het bos.

Deze Rode Lijst-analyse (met name de voortdurende achteruitgang van heidesoorten en de recente vooruitgang van de meeste bossoorten) zou dus een aanleiding kunnen zijn om naast de focus op bossen minstens evenveel aandacht te besteden aan open biotopen en aan het creëren van meer klimaatrobuuste natuurgebieden (tegengaan van verdroging, grotere structuurvariatie).

Afbeelding

Achteruitgang

Bij de zorgenkindjes onder de dagvlinders vinden we echter niet enkel specialisten terug. Ook algemene soorten met een bredere habitatvoorkeur, de zogenaamde generalisten, doen het niet allemaal even goed. Het meest spectaculair is de achteruitgang van de kleine vos. Deze tot voor kort algemene soort werd in 2011 al als Bijna in Gevaar beschouwd, maar maakte de afgelopen tien jaar nog verder een sprong in het diepe en staat nu te boek als Bedreigd. Ooit behoorde deze soort tot het kwartet van algemene netelgebonden vlinders (naast dagpauwoog, landkaartje en atalanta), maar nu lijkt hij weggevaagd in grote delen van Vlaanderen. Dat de kleine vos het beter doet in Wallonië en Noord-Nederland doet vermoeden dat klimaat vermoedelijk een belangrijke rol speelt in de achteruitgang.

Voor veel bedreigde soorten zijn specifieke maatregelen nodig, zoals het vergroten van hun leefgebieden (in natuurgebieden) of werken aan een betere milieukwaliteit (minder stikstof!), maar de algemene dalende trend van de huis-, tuin- en keukenvlinders (generalisten) wijst erop dat werken aan een betere algemene landschapskwaliteit ook een aandachtspunt is. Tuinen kunnen daarin een rol spelen. Een voldoende nectaraanbod blijft immers essentieel. Met de Grote Vlindertelling wil Natuurpunt het belang van die tuinen in de kijker zetten. Van 3 tot 25 juli 2021 kan iedereen zijn vlindertellingen doorgeven via vlindertelling.be.

Een uitgebreid artikel over de Rode Lijst verschijnt in NatuurFocus en kan u hier downloaden. Het volledige rapport van de Rode Lijst is hier terug te vinden.

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie) m.m.v. Dirk Maes (INBO)