Op zoek naar de raakvlakken tussen natuur en landbouw

Onze Natuur. Na het bioscoopsucces van Onze natuur is er nu ook de langverwachte docureeks op Canvas en VRT MAX. Water, aarde, lucht, vuur, hout en steen. Die zes elementen in de natuur vormen de rode draad doorheen de reeks. In de zevende en laatste aflevering brengen wetenschappers, filmmakers en natuurexperten extra duiding bij de rol die wij als mens al dan niet kunnen spelen in onze natuur. Hoofdrolspelers in de reeks zijn uiteraard de dieren en planten. Natuurpunt zoomt de komende weken ook uit naar het leefgebied van deze soorten. Hoe is daarmee gesteld? Wat loopt er goed en wat kan beter?

Vandaag: VUUR

Op zoek naar de raakvlakken tussen natuur en landbouw

“De helft van alle landbouwgrond wordt gebruikt om veevoeder op te telen. We kweken meer voedsel voor onze dieren dan voor onszelf.” Het is een citaat uit de aflevering van Onze Natuur die deze avond te zien is. Ze bevat in essentie de oorzaak van de vurige discussies over de verschillende landbouwdossiers die vandaag op tafel liggen.

Wie momenteel een beetje het nieuws volgt, weet dat de Vlaamse Regering grote moeite heeft om overeenstemming te vinden voor het Vlaams plan van het Europees Landbouwbeleid (GLB), het stikstofprobleem (PAS) en een nieuw mestactieplan (MAP 7). Goede regelgeving is nodig maar zal niet alle problemen oplossen. We moeten onze landbouw op een veranderpad naar een duurzamer voedselsysteem brengen. In de Farm to Fork-strategie, die aan de basis ligt van de ‘Green Deal’, staat de transitie naar een milieuvriendelijke en veerkrachtige landbouw, die tevens een gezond inkomen genereert voor de landbouwers, centraal. Agro-ecologie kan een belangrijke rol spelen in het bereiken van deze doelstelling.

Agro-ecologie: landbouw naar de lokale draagkracht van het milieu

Agro-ecologie streeft niet naar de maximalisering van productie, maar wel naar de optimalisering ervan. Dit vergt een andere denkwijze: in plaats van de natuur te controleren, worden de natuurlijke processen bewust benut. Zo houdt agro-ecologie onder andere rekening met de lokale draagkracht van het milieu. Het is net die lokale draagkracht die in ons huidig landbouwsysteem overschreden wordt.

Agro-ecologie is geen afgelijnd businessmodel of landbouwsysteem maar is eerder een streefdoel dat steunt op een lijst principes over gezonde processen en relaties tussen landbouw, natuur en mens. Het meest bekende landbouwsysteem dat werkt volgens agro-ecologische principes is biolandbouw, maar er bestaan tal van andere landbouwsystemen die werken volgens agro-ecologische principes, zoals natuurinclusieve landbouw, kringlooplandbouw en regeneratieve landbouw. Agro-ecologie maakt geen onderscheid tussen biologische of meer gangbare landbouwvormen, maar heeft een nieuwe benadering die meer kansen creëert voor duurzame voedselproductie voor iedere landbouwer, met ook aandacht voor het verkleinen van de ecologische voetafdruk. Hierdoor kan elk landbouwbedrijf onmiddellijk starten met agro-ecologie. 

(Foto: Dylan de Jonge)

Bescherm de bodem: fundament van landbouw en natuur

We moeten de kaart van duurzame voedselproductie resoluut trekken want naast te hoge milieudrukken in het huidige landbouwsysteem, gaat ook klimaatverandering in de toekomst een grotere impact hebben op onze natuur en leefomgeving. Nattere winters, drogere zomers afgewisseld met korte extreme neerslag, hogere temperaturen … het gebeurt nu al. De landbouw (en ook wij) zal zich hier aan moeten aanpassen. Gerichtere bemesting op het juiste moment met de juiste dosis, de juiste techniek en aangepaste teelten dringen zich op. Naast de nodige innovaties zoals precisielandbouw gaat dit helpen om meststofverliezen naar oppervlakte- en grondwater te voorkomen.

De bodem is een levend organisme. Waar landbouwgronden door intensieve bewerking uitgeput zijn, kan een rijk bodemleven ze weer veerkrachtig maken. Een goede bodemstructuur is belangrijk voor een weerbare bodem. Dit kan gerealiseerd worden door de opbouw van organische stof, wat tegelijk ook het watervasthoudend vermogen verbetert. Voeg daar houtkanten, natuurlijke beken en kruidenrijke akkerranden aan toe en je krijgt een gezond ecosysteem dat ook beschermt tegen erosie en droogte. Dat stelt landbouwers in staat om ook voor komende generaties optimaal voedsel te produceren. Zorg dragen voor het bodemleven is dus essentieel. De bodem opnieuw als spons en als levend land.

Investeer in mensen én in ons milieu

Agro-ecologie, precisielandbouw, kringlooplandbouw, klimaatadaptieve landbouw, … het zijn geen holle begrippen en een ver-van-mijn-bedshow. Ze kunnen vandaag de dag perfect ingezet worden zonder ingewikkelde regelgeving. Een gezonde en veerkrachtige landbouw in een landschap waar onze natuur het beste van zich geeft, voor minder gaan we niet.

Tekst: Jos Ramaekers (diensthoofd Beleid), Stijn Leestmans (beleidsmedewerker landbouw) en Sanne Govaert (project Boer zoekt natuur, natuur zoekt boer)