Ruim helft Nederlandse bijen duikt in het rood

55% van de wilde bijen in Nederland is met uitsterven bedreigd. Dat blijkt uit een nieuwe Rode Lijst die recent gepubliceerd werd. In Vlaanderen bestaat zo’n Rode Lijst jammer genoeg nog niet, maar ook bij ons doen wilde bijen het niet goed. De belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang van bijen zijn de intensivering van de landbouw en het gebruik van pesticiden. Wilde bijen spelen een cruciale rol in de bestuiving van ons voedsel.

De Nederlandse Rode Lijst (een update van de lijst uit 2003) laat dramatische trends zien: 55% van de onderzochte soorten is bedreigd terwijl 46 soorten zelfs helemaal verdwenen zijn. Vooral de soorten die gespecialiseerd zijn in het verzamelen van stuifmeel van klaverachtigen (vlinderbloemen) doen het slecht. Soorten die bovengronds nestelen staan iets vaker op de Rode Lijst dan bijensoorten die in de bodem nestelen, door een gebrek aan dood hout op zonnige plaatsen. Ook lichaamsgrootte speelt een rol: grote bijensoorten zijn gemiddeld sterker achteruit gegaan dan kleine. Hommels worden in deze Rode Lijst als extra bedreigd beschouwd: ze zijn groter dan andere bijen en zijn door hun sociale levenswijze, levenscyclus en lange activiteit extra kwetsbaar voor onderbrekingen in het voedselaanbod. 63% van de Nederlandse hommels staat dan ook op de Rode Lijst.

In Vlaanderen ontbreken gegevens
De achteruitgang van de bijen die we zien in Nederland zal zich vermoedelijk ook in Vlaanderen vertonen. De voornaamste oorzaken voor de achteruitgang (intensivering landbouw, pesticidengebruik, teloorgang voedselbronnen en nestgelegenheid) doen zich namelijk ook bij ons voor. Om dit precies in te schatten, moeten de populatietrends van de bijensoorten beter bestudeerd worden. Er is naast de Nederlandse Rode Lijst wel een Rode Lijst van Europese, Britse en Duitse bijen beschikbaar.

Afbeelding

Net als de Wikkebij (foto bovenaan) behoort de Roodscheenzandbij tot de 37 soorten wilde bijen die op de nieuwe Nederlandse rode lijst voor het eerst als bedreigd verschijnen (foto: Wim Veraghtert). 

Van Rode Lijst naar soortbescherming
Voor natuurbescherming en –beleid is kennis cruciaal. Welke soorten zijn bedreigd, gaan achteruit of nemen juist toe? Daarvoor moet data worden verzameld over de zeldzaamheid van de soort en de evolutie doorheen de tijd. Op basis van deze gegevens wordt een Rode Lijst opgesteld. Zo’n Rode Lijst geeft een overzicht van alle bedreigde soorten in een bepaalde regio, opgesteld volgens specifieke internationale (IUCN) criteria. Soorten worden in deze Rode Lijst ingedeeld in verschillende categorieën, van ‘momenteel niet in gevaar’ tot ‘ernstig bedreigd’ en ‘regionaal uitgestorven’. De Vlaamse Rode Lijsten geven per soortgroep de kans op uitsterven weer voor een bepaalde soort in Vlaanderen en vormen dan ook een belangrijke basis voor het Vlaamse soortenbeleid en soortbeschermingsprogramma’s. Hiermee kunnen we ervoor zorgen dat de soort en zijn leefomgeving beschermd wordt.

De afgelopen jaren werd door Natuurpunt Studie, UMons en KBIN al hard gewerkt aan de opmaak van een Vlaamse lijst voor wilde bijen, die hopelijk de komende jaren zal verschijnen.

Verbod op neonicotionoïden geeft bijen een kans
De belangrijkste oorzaak van de achteruitgang van bijen in Europa is de intensivering van landbouw en het daarmee gepaard gaande gebruik van pesticiden en verlies van nestgelegenheid en voedselbronnen. Neonicotinoïden zijn zeer krachtige insecticiden die de overdracht van zenuwprikkels naar het centraal zenuwstelsel van insecten blokkeren. Door hun niet-specifieke werking treffen ze ook nuttige en onschadelijke soorten zoals bijen. Het recent Europees verbod op neonicotinoïden is alvast een stap in de goede richting en zal ervoor zorgen dat bijen, ook in Vlaanderen, een kans krijgen om zich te herstellen. Al zal dat laatste wat tijd kosten, uitgespoelde neonicotinoïden blijven nog enkele jaren actief in de bodem en het oppervlaktewater.  

Ondertussen moeten we natuurlijk vermijden dat neonicotinoiden worden vervangen door alternatieven die even veel of nog meer schade toebrengen. Voor Europa en Vlaanderen zou dit verbod daarom een aanleiding moeten zijn om de neuzen in de richting van een gifvrije landbouw te krijgen. Het op til zijnde Gemeenschappelijk Landbouwbeleid biedt alvast een kans om boeren financieel te ondersteunen wanneer ze voluit de kaart kiezen voor bijen en bestuivers.

Tekst: Sanne Ruyts en Jens D'Haeseleer, Natuurpunt Studie

Foto's: Chantal Deschepper & Wim Veraghtert