SOS kievit: verliest Vlaanderen een iconische weidevogel?

Uit dit rapport bleek al dat er nog nauwelijks jonge kieviten bijkomen in Vlaanderen. Slechts 1 op de 10 onderzochte nesten in Vlaams-Brabant was succesvol. Voor een vogelsoort als de kievit, die soms 20 jaar oud kan worden, is één jaar met een laag broedsucces op zich geen ramp, zolang dergelijke jaren maar afgewisseld worden met goede jaren. Maar daar knelt het schoentje: door de kurkdroge winter waren er dit voorjaar opnieuw onvoldoende geschikte broedplaatsen (daarvoor zijn natte plekjes cruciaal). Daarmee is het al het derde jaar op rij huilen met de pet op. De zwart-witte vogel met kenmerkende kuif is nu al onze meest bedreigde landbouwvogel, zowel op de Europese als Vlaamse Rode Lijst. En het lijkt erop dat hij nu echt in sneltempo op weg is naar de uitgang.

Ook in natuurgebied achteruit
De eerste signalen uit het veld geven trouwens aan dat de soort het niet enkel slecht doet in landbouwgebieden, maar ook in een aantal natuurgebieden. Allicht speelt de verdroging van natuurgebieden daar een belangrijke rol in. Predatie bleek in de studie op akkers overigens geen belangrijke factor te zijn.

50 jaar geleden kwam de kievit vooral voor in vochtige weilanden in de kustpolders, en in riviervalleien en natte heidegebieden van de Kempen. Daarna begon de soort ook in landbouwgebied te broeden, met een aanzienlijke populatietoename tot gevolg: van 1.300‐1.500 paar in België in 1956, naar een geschatte 20.000 paar tegen de jaren 80. Deze spectaculaire toename verliep grotendeels parallel met de toename van het areaal aan maïs. Vroeg in het voorjaar vormen maïsstoppels op zware bodems een aantrekkelijk broedgebied voor kieviten: grotendeels kale bodem, met vaak plassen, natte plekken of modder.

Weggemaaid en uitgedroogd
Waar kieviten in het landbouwgebied vroeg in het voorjaar toch nog een geschikt perceel vinden, sneuvelen de eerste nesten vaak bij het omploegen van de akker. Aangezien akkers tegenwoordig veel intensiever bewerkt worden, is er gewoonweg te weinig tijd voor de kievit om te broeden. De meeste exemplaren starten daarna wel nog een tweede nest, maar als hier jongen uit voortkomen, sterven de meeste door een tekort aan voedsel. Bovendien lopen de jongen dan verloren in de akkergewassen die ondertussen te hoog zijn geworden. Afgelopen week werd een deel van het studiegebied in Vlaams-Brabant opnieuw onderzocht: waar in 2017 nog 125 broedpaar werden geteld op akkers, waren er dat nu 27. Amper 3 daarvan hadden kuikens en 12 waren nog aan het broeden. 80% minder op twee jaar tijd: een dramatische afname.

Ook in sommige natuurgebieden lijkt de aanhoudende droogte de soort dit jaar parten te spelen. Zo werden er in de natte weilanden van het Schulensbroek dit jaar amper 26 nesten opgetekend, in 1997 waren dat er nog 106. Binnen dit gebied is de wei van de Vroente traditioneel een bolwerk voor de soort, met tussen 2012 en 2018 respectievelijk 18, 30, 22, 13, 9, 10 en 9 nesten. Voor dit jaar staat de teller momenteel nog steeds op nul. Plaatsen waar wel nog broedende Kieviten worden gevonden, liggen nagenoeg allemaal vlak bij water.

Soortbeschermingsplan
Om het tij te keren, werden in het onderzoeksrapport noodmaatregelen naar voor geschoven die het broedsucces van de soort kunnen verbeteren. In landbouwgebied zijn er bijvoorbeeld kansen om via speciale beheerovereenkomsten ideale broedomstandigheden te creëren voor de kievit. Daar heb je bereidwillige boeren voor nodig die zulke overeenkomsten op hun akkers willen afsluiten. En daarnaast vraagt dit een investering in ecologen die de meest geschikte plekken uitzoeken en nesten opvolgen om ze zo nodig te beschermen. Ook tegen langdurige droogteperiodes zijn acties nodig. Dat kan in landbouwgebied bijvoorbeeld met eenvoudige waterpompjes op zonne-energie, terwijl in natuurgebieden die vernatting beter structureel wordt aangepakt om duurzaam te zijn.

Als we onzen kieviten willen behouden, is er geen tijd te verliezen om acties in heel Vlaanderen uit te rollen. Natuurpunt pleit er daarom voor dat de kievit een prioritaire en volwaardige plaats krijgt in het ‘soortbeschermingsplan weidevogels’ dat de Vlaamse Overheid dit jaar nog opstart.

Tekst: Simon Feys, Natuurpunt Studie
Foto: Peter Wijnsouw