Steeds meer exotische varens in de natuur

Er worden in Vlaamse en Nederlandse bos- en natuurgebieden steeds meer nieuwe varens aangetroffen. Veel van deze varens hebben een exotische oorsprong of zijn cultivars van inheemse soorten. Vroeger kwamen ze alleen aangeplant in tuinen en plantenbakken voor. Het lijkt erop dat ze van hieruit verwilderen.

De varenrijkdom in Vlaanderen is, net zoals die van Nederland, sterk in beweging. Vooral in de relatief jonge bossen in het westen van ons land worden in toenemende mate voorheen zeldzame inheemse soorten als Zachte naaldvaren (Polystichum setiferum) en Stijve naaldvaren (P. aculeatum) waargenomen; ook Tongvaren (Asplenium scolopendrium) en soorten uit het Geschubde mannetjesvaren-complex (bijvoorbeeld Dryopteris affinis en D. borreri) zijn hier goede voorbeelden van.

Daarnaast blijkt ook het aantal exotische varentaxa dat een plekje in de vrije natuur weet te vinden, toe te nemen. Voorbeelden hier zijn onder meer: Smalle ijzervaren (Cyrtomium fortunei), Glansschildvaren (P. polyblepharum), Dryopteris wallichiana (nog niet bekend uit Vlaanderen), D. cycadina en D. erythrosora. Al deze soorten zijn populaire tuinplanten waarvan ‘ontsnappingen’ in het verleden zich vrijwel alleen op geringe afstand van de ouderplanten leken voor te doen. Er zijn ook steeds meer voorbeelden van ontsnapte varens die als kamer- of kasplant in cultuur zijn. Zij profiteren van het bijzondere microklimaat in steden. We noemen als voorbeelden twee soorten venushaar (Adiantum capillus-veneris en A. raddianum) en drie soorten lintvaren (Pteris cretica, P. multifida en P. vittata).

Tot slot zijn er nog de cultivars van inheemse soorten. Deze cultuurvarianten worden vaak gekenmerkt door een sterk afwijkende bladvorm. Een goed voorbeeld hiervan zijn de vaak in tuincentra aangeboden tuinvarianten van mannetjesvaren zoals D. filix-mas 'Linearis Polydactyla’ en D. filix-mas ‘Furcans’ (zie foto). Ook tongvarens met gespleten bladtoppen (Asplenium scolopendrium ‘Cristata’) worden wel eens gevonden.

Afbeelding

De cultivar ‘Furcans’ van Mannetjesvaren met “gevorkte“ bladslippen (Bron: Sipke Gonggrijp)

Voorbeelden van varenrijke Vlaamse bosgebieden zijn onder andere die rond Roeselare, Kortrijk en Ronse. Ook in steden als Gent, Brugge en Antwerpen worden – hier voornamelijk op muren en in straatputten - steeds meer van dergelijke uitheemse varens waargenomen.

Wat verklaart deze toename?

Bos- en natuurgebieden liggen in het westen van het land vaak dicht in de buurt van steden. Hierdoor is er een relatief sterke aanvoer van sporen van in tuinen aangeplante varens. De kans dat een spore in deze gebieden op een geschikte vestigingsplek terecht komt is dus aanzienlijk.

Toch is er geen sterke stijging in het aantal varens dat wordt gekweekt. Ook is het aantal gebruikte cultivars niet toegenomen. Plaatselijk lijken varens wel meer te worden toegepast in openbaar groen. Van enige toename is dus wellicht sprake, maar de sterke stijging in het aantal nieuwe vindplaatsen van vele soorten kan hier niet uit worden verklaard.

Wat wel een belangrijke factor kan spelen zijn de recente zachte winters en nattere zomers. Deze vormden immers de gunstige omstandigheden die nodig zijn voor het vestigen van varens. Jonge planten zijn gevoeliger voor koude en verdroging dan volwassen planten.

Een andere factor die een rol kan spelen is dat steeds meer van de jonge, merendeels op klei aangeplante bossen, ondertussen de drempelleeftijd hebben bereikt die nodig is om vestiging mogelijk te maken. Veel nieuwe vestigingen zijn echter ook in ruigte te vinden. Blijkbaar zijn hier toch voldoende kiemingsplekjes te vinden. Voldoende vocht, schaduw en gunstige concurrentieverhoudingen bij vestiging lijken het verschil te maken.

Voorlopig lijkt de vestiging van deze exotische varensoorten geen bedreiging te vormen voor onze inheemse varensoorten. Pas als soorten zich in kwetsbare gebieden gaan vestigen is alertheid geboden. Een soort als Bolletjesvaren (Onoclea sensibilis) kan zich daar mogelijk invasief gaan gedragen. Deze uit Amerika afkomstige soort breidt zich ook uit door uitlopers en groeit in moerasgebieden wat eventuele bestrijding moeilijk maakt.

Meer informatie:

www.waarnemingen.be
www.varenvereniging.nl
http://flora.inbo.be
www.verspreidingsatlas.nl

Tekst: Bart Hendrikx, Sipke Gonggrijp, Rutger Barendse en Thomas Gyselinck
Foto: Sipke Gonggrijp