Usutuvirus bedreigt Belgische Merels

Sinds augustus dit jaar wordt op verschillende plaatsen in Duitsland en Nederland melding gemaakt van vogels die lijden aan het Usutuvirus. Heel recent is het virus ook in België opgedoken, vooral in Limburg en de Voerstreek. Het virus is ongevaarlijk voor de mens, maar vormt wel een groot gevaar voor Merels. Natuurpunt roept op om zieke dieren over te brengen naar een vogelopvangcentrum en zieke of dode dieren te melden via waarnemingen.be.

De afgelopen decennia waren er al verschillende uitbraken van het Usutuvirus. Van 2011 tot 2013 waren er jaarlijks Usutu-epidemieën in Duitsland. Een groot deel van de lokale merelpopulatie verdween er:88% van de slachtoffers waren Merels.

Het Usutuvirus is een zogenaamd arbovirus: het wordt verspreid door steekmuggen. In 1959 werd het ontdekt in Afrika en in 2001 was er een eerste Europese uitbraak in Oostenrijk. De afgelopen decennia werd het virus meermaals vastgesteld in Europa, onder andere in Spanje, Italië, Kroatië, Hongarije, Oostenrijk, Zwitserland, Tsjechië en Duitsland.

Vooral “black birds” waaronder de Merels blijken hypergevoelig te zijn aan het virus maar ook Huismussen en Uilen (in het bijzonder de Laplanduil) zijn er niet tegen opgewassen. In Duitsland werden al 87 vogelsoorten uit 14 families als slachtoffer geregistreerd. In 2013 werden in Duitsland ook 2 dode Gewone dwergvleermuizen gemeld die stierven aan het virus. De mug zorgt voor de overdracht en het slachtoffer dient als het ware als ‘versterker’ voor de ziekte. Het Usutuvirus verspreidt zich vooral in een stedelijke omgeving en tast daarom vooral echte stadsvogels aan zoals de Merel.

De meeste Duitse slachtoffers van de nieuwe uitbraak vallen voorlopig in Noordrijn-Westfalen, tot vlak bij de Nederlandse grens. In Nederland zijn Noord-Brabant, Gelderland en Limburg de belangrijkste provincies die getroffen worden. Daar lieten ook enkele Laplanduilen in gevangenschap het leven. Het Veterinair Pathologisch Diagnostisch Centrum (VPDC) van de faculteit Diergeneeskunde (Universiteit Utrecht) bevestigde de diagnose.

In België is er de laatste weken een duidelijk verhoogde sterfte onder Merels met een echte broeihaard in het noordoosten van het land (Limburg en de Voerstreek). Maar mogelijk is het probleem al veel omvangrijker en zorgt de onbekendheid van het virus ervoor dat vele slachtoffers niet worden herkend. Zopas werd bekend dat ook in België enkele in gevangenschap levende Laplanduilen bezweken aan het virus.

De komst van het Usutuvirus komt bijzonder ongelegen. Momenteel staan we immers net voor de aanvang van de trek van de lijsters (een familie waartoe ook de Merel behoort). Mocht die trek op korte termijn en nog voor het verdwijnen van de meeste steekmuggen losbarsten, kan dat betekenen dat niet alleen onze eigen populatie Merels aangetast wordt, maar dat ook een deel van de noordelijke trekvogels eraan zal moeten geloven. Met het voorspelde warme weer lijkt het er alvast op dat het muggenseizoen nog niet over is en dat is in deze context geen goed nieuws.

Momenteel zorgen de muggen ook voor een explosie van een ander virus, het pokkenvirus en dit voornamelijk bij vrijlopende kippen (die dan weer niet vatbaar zijn voor het Usutuvirus) maar ook bij verschillende Europese vogels.

Herkennen en reageren

Symptomen van het Usutuvirus zijn verzwakking of een lusteloze indruk, plotselinge sterfte, coördinatieproblemen, bol zitten en vermagering. Waarnemers of wandelaars die duidelijk verzwakte vogels aantreffen reageren best snel. Neem vermoedelijke slachtoffers op met een handschoen en stop ze in een goed verluchte kartonnen doos. Bezorg de slachtoffers zo snel mogelijk aan één van de erkende Vogelopvangcentra en maak melding dat je vermoedt dat het om het Usutuvirus gaat. Ontsmet eventuele wondjes op de handen en was je handen grondig na het vastnemen van een vogel.

In sommige gevallen werd vastgesteld dat er na een eerste piek bij 70% van de populatie een immuniteitsopbouw plaatsvindt maar dat effect houdt nooit jaren stand.

Virus in kaart brengen

Om zoveel mogelijk gegevens te verzamelen, roept Natuurpunt waarnemers of vinders van slachtoffers op om de gegevens in te voeren op www.waarnemingen.be. Voer de exacte locatie in door de pijl zo nauwkeurig mogelijk op de kaart te plaatsen. Kies in het venster ‘Gedrag’ voor ‘ziek/gewond’ of ‘vondst (dood)’ en gebruik het vak ‘Opmerkingen’ om duidelijk te maken dat het vermoedelijk/mogelijk om het Usutuvirus gaat.

Het Agentschap voor Natuur en Bos volgt de verspreiding van de ziekte via vogelopvancentra en andere meldingen op. Lees meer over het lopende onderzoek.

Tekst: Gerald Driessens, Natuurpunt Studie, met bijdrages van dierenarts Peter Couteel
Foto: Luc Meert