Vlaanderen, durf nat te dromen

Na enkele kletsnatte wintermaanden is onze euforie opnieuw omgeslagen in bezorgdheid. Met sindsdien nauwelijks nog een druppel regen mogen we ons opmaken voor een vijfde extreem droog jaar. Hoe geraken we uit die uitzichtloze situatie? Door te denken als een spons kunnen we onze steden beschermen, welvaart creëren én stadsnatuur alle kansen geven.

Uit Natuur.blad 2022 - Zomer / tekst: Robin Verachtert

Hoe kan het dat Vlaanderen voor het zoveelste jaar op rij afstevent op een extreem droog jaar? De klimaatverstoring is één reden. Tegelijk onttrekken landbouw, industrie en burgers veel grondwater aan het land, waardoor het watertekort in droge, kwetsbare jaren verder oploopt. We pompen, draineren en ‘sjassen’ ons water zo snel mogelijk richting zee. Ook onze drang tot verharding is een grote schuldige. We weten nochtans wat ons te doen staat als we het tij willen keren: eerst water vasthouden, dan bergen en pas als het echt niet anders kan, afvoeren.

De stad als spons

Een groot deel van de oplossing zal in onze steden en gemeenten plaatsvinden. Berlijn, Stockholm, Malmö, Philadelphia en heel wat Chinese (miljoenen)steden: ze werken al een tijdje samen mét de natuur door zogenaamde sponssteden te creëren. Een sponsstad vangt het regenwater maximaal op om overstromingen te verminderen en de hoeveelheid beschikbaar water te verhogen in tijden van droogte. Het opgevangen water wordt op wijkniveau gebruikt om tuinen te sproeien, voor het huishouden en voor persoonlijke hygiëne. Door overbodige verharding te vervangen door wetlands, groene daken en regenpleinen geven de steden water opnieuw een centrale plaats in hun leven. Weg dus met alleen maar grijze, ‘betonnen oplossingen’. Het is de natuur zelf die uitkomst biedt.

Onthardingsambtenaar

Hoe maken we van Vlaanderen zo’n sponsstad? Algemeen gesteld moet water opnieuw een centraal aandachtspunt zijn in beleidsprocessen en stedelijke planvorming. Daarbij moeten natuur, water en bodem hun regulerende functies terugkrijgen. Het voorbije jaar nam Natuurpunt de zaken onder de loep die succesvolle klimaatrobuuste steden en dorpen in de weg staan, om zo tot maatregelen voor beleidsmakers te komen. Allereerst is de ontharding van dichtbevolkte woonkernen een essentiële stap richting klimaatrobuuste steden en dorpen. Zeker in centrumsteden zou de aanstelling van een onthardingsambtenaar enorm helpen. Als een bouwproject wordt goedgekeurd kan zo’n expert erover waken dat er op andere plekken extra onthard wordt ter compensatie. Vlaanderen heeft volgens het meest recente Ruimterapport 18.000 km aan functieloze wegen. We kunnen beginnen met die te ontharden. Zo creëren we meteen minimum 7200 hectare (0,5% van Vlaanderen) waar regenwater opnieuw kan insijpelen.

Beloon de tegelwipper

Ook in onze (voor)tuinen – goed voor 12% van de oppervlakte in Vlaanderen – ligt heel wat potentieel. Hoe groener we die maken, hoe beter ze water kunnen bergen. Als elke Vlaming gemiddeld tien vierkante meter zou ontharden, dan zou er jaarlijks 15,6 miljoen m³ extra in de bodem dringen. Om burgers en bedrijven te motiveren om positieve bijdrages te leveren aan ons grondwater, zouden we hen financieel kunnen belonen. Denk aan een infiltratiebonus op de waterfactuur. Het regenwater wordt best zoveel mogelijk ter plaatse vastgehouden en geïnfiltreerd om wateroverlast te vermijden, om de grondwatertafel aan te vullen en om overstortwerking van onze riolering te vermijden. In Duitsland bestaat zo’n stelsel al, in Vlaanderen blijft het voorlopig bij onderzoek.

Herstel onze spons, koelkast en koolstoftank

De ultieme natuurkampioenen die onze steden en dorpen klimaatbestendigmaken zijn wetlands. Vlaanderen verloor de afgelopen 50 à 60 jaar echter 75% van die waterrijke gebieden. Gelukkig schat het Instituut voor Natuur en Bos (INBO) het potentieel voor herstel op 147.000 ha. Een derde hiervan, zo’n 49.000 ha, ligt in een groene bestemming en Natura2000-gebied. Een actief herstel ligt daar voor de hand. Vlaanderen heeft er dus alle baat bij om zo snel alle gedegradeerde en verdwenen wetlands in groene bestemmingen te herstellen. Ook Natuurpunt blijft niet bij de pakken zitten. Met het project ‘Wetlands4Cities’ zullen we op minstens 5 plaatsen in Vlaanderen bestaande of nieuwe waterrijke gebieden nabij een stedelijke omgeving verbeteren, herstellen en inrichten als hotspots voor biodiversiteit én als natuurlijke klimaatbuffers.

Natte droom

Het kan wel degelijk, klimaatrobuuste steden en dorpen. Maar de weg ernaartoe vergt lef en een aanpak zonder taboes. Willen we een welvarende regio die opgewassen is tegen negatieve klimaateffecten zoals overstromingen en droogtes, dan zal heel het systeem zichzelf in vraag moeten durven stellen: ruimtelijke ordening, infrastructuur, landgebruik en het waterbeleid. Niet makkelijk, maar laat ons het potentieel even bekijken: leefbare steden en dorpen doorspekt met grote parken en stadsbossen, verbonden door groenblauwe aders. Door het aanwezige groen en de ventilatieassen in en rond de stad is het klimaat ondanks de klimaatverandering aangenaam. Het lawaai wordt gedempt, de lucht is zuiver en het water vloeit er proper. Er is geen vervuiling en openbare verlichting is beperkt en intelligent gestuurd. Een natte droom van een toekomstbeeld, toch?