Vlaanderen en Nederland slaan handen in elkaar voor veenherstel
Eerder dit jaar zag het project Interreg ADMIRE het levenslicht. In ADMIRE werken 10 Vlaamse en Nederlandse partners samen om veenherstel te realiseren in de grensregio, wat de biodiversiteit en het klimaat ten goede komt.
In de Vlaamse beekdalen lagen vroeger uitgestrekte venen die vandaag nog slechts sporadisch aanwezig zijn. In de (zand)leemstreek zijn de venen veelal begraven onder de bij overstromingen afgezette sedimenten die komen van erosie door akkerbouw hogerop. De resterende venen zijn voornamelijk in de zandige Kempen gelegen, met verspreide restanten elders. Maar ook deze zijn door ontginning en ontwatering inmiddels verdwenen of in zeer slechte staat. Venen zijn immers erg gevoelig aan ontwatering. Ze ontstaan doordat plantenresten niet volledig worden afgebroken gezien de bodem constant waterverzadigd is en er zo geen zuurstof aan kan. Een paar 10-en centimeters wegzakken van het grondwaterpeil in de zomer is al voldoende om de veenvorming te stoppen. Verdere verdroging resulteert dan in geleidelijke afbraak van de veenbodem.
De klimaatdiscussie heeft veen opnieuw in het middelpunt van de belangstelling gezet. Het slaat namelijk een berg koolstof op. Bovendien werkt een intacte veenbodem als een spons, die zeer veel water opzuigt in natte periodes en die slechts geleidelijk afgeeft tijdens droogte. Hierdoor komt veen ook in beeld als buffer tegen droogte én tegen overstromingen. Maar dat heeft ook een keerzijde. Veen dat droog komt te liggen – door drainage, afname van het opwellen van grondwater of klimaatverandering – slaat niet langer koolstof op, maar stoot grote hoeveelheden CO2 uit. Bovendien zijn veel bijzondere planten- en diersoorten, waaronder heel wat Europees beschermde soorten, specifiek gebonden aan veengebieden. In veel gevallen zijn deze (sterk) bedreigd door de degradatie van onze veengebieden, hoewel veenherstel lokaal ook al tot de eerste voorzichtige successen heeft geleid.
Na eeuwenlange drainage is het vandaag alle hens aan dek. Voor herstel is één ding van levensbelang: water. Door het grondwaterpeil te verhogen, zowel door drainage tegen te gaan als door infiltratie hogerop in het landschap te herstellen, wordt veen langzamer afgebroken en ontstaan er potentieel mogelijkheden om opnieuw veen te vormen.. Ook de waterkwaliteit is overigens van groot belang voor succesvol veenherstel. Veenherstel draagt zo actief bij aan het tegengaan van klimaatverandering, en maakt het landschap weerbaarder tegen extreme weersomstandigheden zoals overstromingen en droogte.
Interreg ADMIRE in een notendop
In het Interreg project ADMIRE (‘adding mire’ of dus: ‘méér veen maken!’) wordt gewerkt aan het herstel van 250 ha veen in de grensregio Nederland-Vlaanderen. In Vlaanderen betreft het de gebieden de Laakvalleien en de vallei van de Kleine Nete met de deelgebieden Graafweide-Schupleer en De Zegge.
Veenherstel is een flinke uitdaging omdat het landschap eromheen vaak sterk veranderd en versnipperd is. Daarom wil ADMIRE ook duurzame samenwerkingen opzetten met stakeholders (zoals landbouwers) in de overgangsgebieden. Met hen worden de mogelijkheden van aangepast landbeheer met de nodige financieringsmechanismen onderzocht. Er zal ook studiewerk uitgevoerd worden naar vernatting van de projectgebieden en het effect hiervan op de biodiversiteit, alsook op andere ecosysteemdiensten en eventuele ontwikkelingsmogelijkheden.
Verder zal het project het bewustzijn over het maatschappelijk belang van veenbescherming in de grensregio versterken en een Veenplatform voor kennisdeling en -uitwisseling rond veenbescherming en veenvorming realiseren.
Kennisdeling is een belangrijk onderdeel van het ADMIRE-project (foto: Katrien Wijns).
Verschillende types partners maken deel uit van het project. Deelnemende natuurorganisaties zijn Natuurpunt Beheer (B, hoofdpartner), Natuurmonumenten (NL), De Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen (KMDA) (B) en de Bosgroep Zuid-Nederland (NL). Kennisinstellingen zijn Universiteit Antwerpen (B), Radboud Universiteit (NL), Stichting Bargerveen (NL) en Natuurpunt Studie (B). Daarnaast zijn tevens het integraal Waterbedrijf PIDPA, als Vlaamse opdrachthoudende vereniging, en de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), als agentschap van de Vlaamse overheid, deel van het partnerschap.
Vlaamse acties uitgelicht
Concreet zal Natuurpunt Beheer terreinacties uitvoeren in drie zones van de Laakvalleien, nl. de Roost, het Hambroek en Eindhout. Er wordt gefocust op herstel van de natuurlijke hydrologie door het dempen van afwateringsgrachten en weekendvijvers, omvormen van voormalige tuinbeplantingen naar broekbos en veenmoeras, openmaken en terug vernatten van moerassen en heide- en loofbosherstel op de infiltratiegebieden.
Natuurpunt Studie voert inventarisatie en monitoring van de typische laagveen biodiversiteit uit. De planten, broedvogels, sprinkhanen en libellen, maar ook bodemfauna kenmerkend voor laagveen, zoals loopkevers en spinnen, zullen geïnventariseerd worden. Naast de inventarisatie zal ook gerichte monitoring uitgevoerd worden. In het bijzonder zullen de effecten van het uitgevoerde veenherstel en -beheer op de laagveengemeenschappen bestudeerd worden (vnl. hydrologisch herstel, maaien) en wordt de respons van typische laagveensoorten op grondwaterstanden bepaald.
VLM neemt actief veenherstelmaatregelen in het kader van het natuurinrichtingsproject Graafweide-Schupleer. Die vinden voornamelijk plaats in de deelgebieden Groot-Schupleer en Zwarte Vos, waar de hydrologie rond de nog aanwezige veenrelicten zal worden hersteld. Daarnaast gaat de VLM in de overgangsgebieden in het Kleine Netegebied, die nu nog hoofdzakelijk in landbouwgebruik zijn, na hoe het landgebruik daar geoptimaliseerd kan worden om veenherstel mogelijk te maken. Hierbij houden ze rekening met de economische activiteiten van de landbouwers.
Universiteit Antwerpen zal zich focussen op een ecohydrologische analyse van alle projectgebieden, via onder meer de identificatie van infiltratie-kwel patronen met behulp van de watersysteemkaart en het in kaart brengen van drainageverliezen door grachten. Er wordt ook bijgedragen aan de inventarisatie en monitoring van biodiversiteit en de ruimtelijke systeemanalyse op niveau van het stroomgebied. Universiteit Antwerpen onderzoekt verder de belangrijkste sturende bodem- en grondwaterprocessen en ontwikkelt herstelmaatregelen om deze veensystemen weer robuust te maken. Verscheidene inrichtingsscenario’s zullen worden vergeleken op onder meer hun levering van ecosysteemdiensten om zo win-wins te identificeren op gebied van biodiversiteit, het herstel van de waterhuishouding en potentiële koolstofopname.
Natuurgebied De Zegge in Geel (foto: Kevin Feytons).
De Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen (KMDA) is beheerder van natuurreservaat De Zegge, waar gestreefd wordt naar actief veenherstel. De KMDA doet onderzoek naar adaptief maaibeheer op veenbodems met als doel een minimale verstoring van bodem en microtopografie. Verder wordt volop ingezet op samenwerking met omringende landeigenaren, waarbij ecologische en mestvrije bufferstroken worden aangelegd langs de sloten in het zuidelijke infiltratiegebied van De Zegge. Tenslotte zal KMDA, in samenwerking met PIDPA, een helofytenfilter aanleggen in het reservaat. Deze filter zal toelaten om oppervlaktewater te zuiveren. In tijden van extreme droogte kan het gezuiverde water vervolgens als noodgreep worden binnengelaten in de veenkern van De Zegge, om zo het risico op veenoxidatie te minimaliseren.
Ook ADMIRE zet schouders onder grootse veenconferentie
Natuurpunt en partners geven vandaag het startsein aan de driedaagse conferentie Power to the Peatlands in Antwerpen. Daarmee plaatsen ze deze super-ecosystemen op een voetstuk. Er wordt ingezoomd op zowel de wetenschappelijke, beheer- als beleidsaspecten van veenlandherstel en -behoud. Op de laatste dag bezoeken de deelnemers enkele van de top-veengebieden in België en Nederland. Dit symposium is met een 500-tal plaatsen uitverkocht. Live beelden van de conferentie worden kort erna online vrijgegeven.
Kijk voor meer informatie op de webpagina van het ADMIRE project.
Dit Interreg Vlaanderen-Nederland project wordt gefinancierd door de Europese Unie.
Tekst: Katrien Wijns (Natuurpunt Beheer)
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief