Vlaanderen in de bres voor wilde hamster

De Vlaamse overheid heeft bepaald dat ze ieder jaar zo’n 80 hamsters zal uitzetten in Zuid-Limburg. Het is een ultieme poging om het knaagdier van het uitsterven te redden. Voorafgaand aan de uitzetting wordt geïnvesteerd in een leefgebied met voldoende voedsel en beschutting. Het nieuwe beschermingsplan zet in op overeenkomsten die landbouwproductie en hamstervriendelijk beheer laten samengaan.

De Vlaamse overheid maakte bekend dat ze drie soortbeschermingsprogramma’s goedgekeurd heeft: voor de wilde hamster, Grauwe kiekendief en Kwartelkoning. De plannen voor deze drie ambassadeurs van de echte landbouwnatuur is de start van een nieuwe manier van werken. Voortaan wordt ingezet op specifiek maatwerk voor de verschillende bedreigde soorten.

De wilde hamster werd recent enkel nog in de streek rond Heers en Tongeren (Limburg) gevonden. Volgens onderzoekers van LIKONA en Natuurpunt zijn er naar schatting nog dertig exemplaren. De terugval is dramatisch geweest: enkele decennia geleden kwam de wilde hamster nog overal voor in akkers op de Limburgse en Vlaams-Brabantse leemplateaus.

Vooral de intensievere landbouwmethodes en veranderde teeltkeuzes brachten de soort in de verdrukking: na het dorsen worden graanvelden onmiddellijk omgeploegd zodat hamsters geen graantje meer kunnen meepikken voor hun kroost. Minstens even problematisch wordt het gebrek aan beschutting: bij de oogst verliezen hamsters in één klap de dekking die de dieren en hun holen afschermt van natuurlijke predatoren. Voor een gezonde populatie is zo’n natuurlijke vijand geen probleem, maar voor een kwetsbare populatie in een uitgekleed landschap is dat wel het geval. De oplossing ligt dan ook voor de hand: inzetten op landschapskwaliteit.

Het opkweken en uitzetten van hamsters is een ultiem redmiddel om een verzwakte populatie het nodige duwtje in de rug te geven. Het is echter pas zinvol wanneer een voldoende groot leefgebied weer aantrekkelijk wordt voor de wilde hamster. Daar breekt het soortbeschermingsplan een lans voor: de komende vijf jaar wordt zo’n 125 hectare akkerland onder ‘hamstervriendelijk beheer’ gebracht. Verwacht wordt dat daar tegen 2018 al 50 hectare van gerealiseerd zal zijn, wat een minimum is om de uitzettingen op te starten.

Hamstervriendelijk beheer

In het verleden bestonden er al overeenkomsten met landbouwers voor hamstervriendelijk beheer waarbij op afgesproken percelen het graan niet geoogst werd. Omdat zo’n maatregel een hoge drempel vormt, werd onvoldoende leefgebied ingericht. Het soortbeschermingsplan zet nu in op een tweede spoor waarbij nieuwe overeenkomsten zullen worden ingezet die landbouwproductie en hamstervriendelijk beheer laten samengaan. Zo kunnen bijvoorbeeld vlak na de graanoogst snelgroeiende mengsels ingezaaid worden. Die kunnen snel voor beschutting zorgen en leveren zaden vooraleer de hamster de winterslaap aanvat. Die aanpak is innovatief en beloftevol.

Het inrichten van een hamstervriendelijk landschap, met kleine landschapselementen, is overigens een goede zaak voor heel wat typische soorten van het landbouwlandschap: Patrijs, Haas en akkervogels als de Veldleeuwerik of de Grauwe gors profiteren mee van de beheermaatregelen. Ook voor hen luidt het harde verdict dat in een landschap zonder dekking of voedsel geen kroost kan worden grootgebracht.

Doel van het soortbeschermingsprogramma wilde hamster is ervoor te zorgen dat alvast in Zuid-Limburg de hamsters weer voldoende sterk staan, zodat de soort in Vlaanderen behouden blijft. Later wordt ook geprobeerd om de hamster opnieuw te introduceren in andere geschikte gebieden in Vlaanderen. Het goedkeuren van het soortbeschermingsprogramma is een belangrijke eerste stap omdat het nieuwe kapstokken biedt om op het terrein aan de slag te gaan. Omdat er met vrijwillige beheerovereenkomsten wordt gewerkt, zal het succes van het plan nu vooral afhangen van de inspanningen om met alle betrokken actoren samen te werken.

Tekst: Freek Verdonckt, Natuurpunt Beleid
Foto: Hugo Willockx