Vleermuizen en Covid-19: wat weten we zeker?

De bezorgdheid dat vleermuizen ziektes kunnen overdragen, is begrijpelijk. Er zijn wereldwijd echter meer dan 1400 soorten vleermuizen. Bij één van deze soorten, een  Aziatische vleermuissoort, is een voorouder van het menselijke Covid-19-virus gevonden. Maar in Europa zitten we wat dat betreft in een comfortabele situatie: uit onderzoek blijkt dat onze inheemse soorten geen drager zijn van gevaarlijke coronavirussen, en ook niet van het Covid-19-virus. Vandaag maken onderzoekers zich eerder zorgen over het omgekeerde probleem, namelijk dat sommige wilde diersoorten via mensen de ziekte zouden kunnen oplopen en ziek worden. Wereldwijd zijn er namelijk wel wat precedenten met ziekteverwekkers die via mensen continenten oversteken en zo wilde dieren besmetten. Zo bereikte nog niet zo lang geleden een in Europa al langer bekende schimmel (Pseudogymnoascus destructans) het Amerikaanse continent. De schimmel bereikte op een of andere manier een grot in de Verenigde Staten, en van daaruit verspreidde hij zich onder de vleermuizenpopulaties. Die bleken niet resistent te zijn tegen de schimmel, met als gevolg miljoenen dode vleermuizen bijna overal in de V.S.. Ons ongebreidelde reis- en verplaatsingsgedrag heeft dus verstrekkende gevolgen. 

Gewone dwergvleermuis (foto: René Janssen).

Het voorzorgsprincipe: een hoeksteen van het Europese natuurbehoud.

Dezelfde vraag stelt zich nu ook voor onze eigen, inheemse vleermuissoorten: kunnen zij via mensen besmet raken en in het ergste geval sterven aan het nieuwe virus? De eerste onderzoeken daarrond zijn opgestart, maar in afwachting van het resultaat daarvan zijn alvast een aantal voorzorgsmaatregelen genomen. Zo wordt een groot deel van het vleermuizenonderzoek waarbij vleermuizen gevangen en gehanteerd worden, en er dus heel nauw contact is, voorlopig stilgelegd. Ook in dierentuinen gelden tijdelijk extra richtlijnen voor de verzorgers die met vleermuizen en andere wilde dieren werken. Momenteel wordt aan een humaan vaccin tegen CoVid-19 gewerkt; ook aan de ontwikkeling van breedspectrum antivirale middelen tegen coronavirussen in het algemeen. Vooral die laatste categorie van therapeutische middelen kan een belangrijke bijdrage leveren aan het wegnemen van de bestaande onrust rond het ontstaan en opduiken van nieuwe coronavirussen, niet alleen uit vleermuizen. 

Vleermuizen als onvermoede bondgenoten in de strijd tegen gevaarlijke ziekten. 

Een pleidooi voor een meer verstandige en respectvolle omgang met wilde dieren en met vleermuizen in het bijzonder, blijft erg nodig. Vleermuizen vormen als soortengroep immers een ongelooflijk belangrijke schakel in onze ecosystemen, zowel in de natuurlijke ecosystemen als in landbouwsystemen, en zelfs in stedelijke context. Wereldwijd werd de bijdrage die vleermuizen leveren aan de onderdrukking van landbouw-pestsoorten intussen becijferd op vele miljarden euro’s per jaar, en in hun rol als verspreiders van zaden en bij de bestuiving van belangrijke voedselgewassen zijn vleermuizen onvervangbaar. Ook bij ons wordt de cruciale rol van vleermuizen in ecosystemen meer en meer duidelijk: zo bleek uit een dieetonderzoek in 2017 in Limburg en in West-Vlaanderen dat gewone dwergvleermuizen naast heel wat landbouw-pestsoorten -zoals de Aziatische fruitvlieg- onder meer ook de malariamug (Anopheles maculipennis) op het menu hebben staan. Met andere woorden: onze meest voorkomende inheemse vleermuizensoort is een bondgenoot in de strijd tegen een oprukkende ziekte die wereldwijd nu al jaarlijks een half miljoen mensenlevens eist. Vleermuizen zijn er om te koesteren dus!

Nog vragen over vleermuizen en het coronavirus? Kijk eens op onze veelgestelde-vragen-pagina. 

Tekst: Bob Vandendriessche, Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt  

Foto’s: René Janssen