Waar naartoe met ons stikstofbeleid?

Wat: Natuurpunt stelt enkele maatregelen voor die snel ingevoerd kunnen worden, waardoor de stikstofdepositie op natuurgebieden snel kan dalen.

Het advies van de Raad van State over het stikstofdecreet was vernietigend. Stevige aanpassingen dringen zich op, al lijkt de Vlaamse Regering, die haar geld inzet op de spitsvondigheid van enkele juristen, deze noodzaak nog niet helemaal te erkennen.

Het stikstofbad is vol. Onze natuur en ook onze gezondheid lijden eronder en beide problemen leiden tot hoge maar vermijdbare kosten. Niets doen is geen optie. Er zijn behoorlijk wat evidente maatregelen die het stikstofbad doen leeglopen, maatregelen die snel ingevoerd kunnen worden, los van de juridische kwesties. 

Even vanzelfsprekend is het om nu werk te maken van een duurzame visie op de landbouw van de toekomst. We mogen de langetermijnoplossingen niet langer op de lange baan schuiven.

De korte termijn

Eén van de belangrijkste punten van kritiek van de Raad van State is dat er pas systematisch ruimte zal komen voor nieuwe bedrijvigheid als de stikstofbelasting op natuurgebieden afneemt tot beneden de schadedrempel (KDW). Tot dan is er een beoordeling per dossier aan de orde. Daarom kijken we best per direct naar maatregelen die de stikstofdepositie op natuurgebieden snel naar beneden kunnen halen. Zorgen voor en investeren in een goede staat van instandhouding voor de natuur en dus natuurversterking is de sleutel, meer zelfs een uitgangsvoorwaarde voor elke oplossing en voor ruimte voor vergunningverlening. Om brongerichte maatregelen in te voeren hoeft niet gewacht te worden tot de juridische problemen van de huidige aanpak allemaal zijn opgelost. Met deze maatregelen zit je altijd goed.

Een evidente en efficiënte maatregel, die direct inwerkt op de emissie van ammoniak en de natuurkwaliteit, is een onmiddellijk en algemeen verbod op het gebruik van dierlijke mest en kunstmest met impact op de de volledige oppervlakte van Speciale Beschermingszones (SBZ) én de gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) in Vlaanderen. Deze gebieden zijn immers ingesteld om kwetsbare natuur te beschermen en deze kunnen geen toegevoegde mest meer slikken. Bovendien is het uitrijden van mest een belangrijke bron van stikstofdepositie vanuit de lucht. 

Ook een gebiedsgerichte verplichte daling van de uitstoot van stikstof voor alle intensieve veehouderijen tot 500 meter van een SBZ en VEN zal bijdragen aan de snelle en noodzakelijke daling van de stikstofdepositie. Enkele piekbelasters sluiten of omvormen kan helpen voor sommige gebieden maar biedt geen soelaas voor het gros van onze kwetsbare natuur. Een veel bredere aanpak waarbij alle uitstoters inspanningen leveren is nodig.

Er is vandaag al een uitkoopregeling voor varkenshouders nabij natuurgebied. Deze maatregel kan uitgebreid worden naar méér varkensboeren en veehouderijen van andere diersoorten. Deze eenmalige kost moet leiden tot een veestapel die véél meer dan nu in evenwicht is met de oppervlakte landbouwgrond en de milieugebruiksruimte in Vlaanderen.

Onze natuur heeft de voorbije tientallen jaren veel geleden onder de overmatige stikstofdepositie. In een aantal gevallen kan deze schade hersteld worden door ingrepen op het terrein zoals herstel van de grondwatertafel in en rondom het natuurgebied en het verbeteren van de waterkwaliteit. Daarom moet de Vlaamse Regering snel een uitgebreid pakket aan natuurherstelprojecten goedkeuren en starten met de nodige fondsen en omkadering. Maar die herstelmaatregelen zijn enkel effectief als we tegelijk de maatregelen invoeren die voor de daling van de stikstofdepositie zorgen. 

Aflopende vergunningen en nieuwe aanvragen mogen tot 2030 slechts tijdelijke vergunningen krijgen omdat 2030 slechts een tussendoel is en er tegen die datum bijsturing van het beleid mogelijk moet blijven om tegen 2050 de goede staat van de natuur volledig te behalen.

Bovenstaande maatregelen zijn gericht en leveren snel resultaat op meerdere fronten, immers ook de water-, bodem- en luchtkwaliteit zullen daardoor verbeteren. Hierdoor krijgen deze robuuste natuurgebieden ook een belangrijke rol als klimaatbuffer en naar het integraal waterbeheer. Vanzelfsprekend moeten deze maatregelen vergezeld worden van gepast flankerend beleid en sociale begeleiding. Door deze koppeling zijn deze maatregelen billijk.

De fundamentele problemen

Naast deze evidente maatregelen voor de korte termijn moet de regering werk maken van een onderbouwd antwoord op de kritiek van de Raad van State op enkele fundamenten van het voorstel van decreet.

Zo is er op grond van recent Nederlands onderzoek gerechtvaardigde twijfel over de effectiviteit van de emissiearme staltechnieken waar Vlaanderen veel van verwacht. We zijn dan ook van mening dat het beter is om veel sterker in te zetten op een veel meer grondgebonden landbouw met minder vee en minder import van stikstof onder de vorm van veevoer en kunstmest.

Ook het werken met een drempelwaarde kan een problematisch punt zijn, gezien eerdere uitspraken van onze hoogste rechtbank reeds stelden dat iedere bijkomende depositie op habitats die reeds te veel stikstof ontvangen tot verslechtering kan leiden.

Verschillende situaties kunnen echter een verschillende behandeling krijgen volgens de Raad van State indien dit verschil voldoende gemotiveerd is.

Enkele problematieken die door de Raad van State niet werden beoordeeld maar wel van belang zijn voor een duurzame aanpak zijn het gegeven, dat ook met impact op het VEN rekening moet worden gehouden, en dat men bij het onderzoek naar impact op SBZ gebieden niet het gehele gebied in rekening neemt terwijl er nog onvoldoende habitat is gerealiseerd.

De vervolgaanpak

In tegenstelling tot de industrie heeft de landbouwsector, net als mobiliteit, (nog) geen toekomstvisie die ook het luik milieudrukken behandelt en oplossingen aanreikt om naar landbouw binnen de milieugebruiksruimte te evolueren. Zonder dergelijke visie en een plan van aanpak voor de uitvoering zal ook het voorliggend stikstofdecreet maar een gedeeltelijke oplossing bieden aan de uitdaging hoe we een aantrekkelijke, veerkrachtige landbouwsector kunnen creëren in evenwicht met de natuur.

Natuur levert een belangrijke bijdrage aan onze gezondheid, en stikstof zorgt naast problemen met onze natuur ook rechtstreeks voor problemen met onze gezondheid. Versterk daarom de structurele, brongerichte maatregelen die een daling van de emissies over heel Vlaanderen realiseren, hanteer daarvoor de meest recente wetenschappelijke gegevens en combineer deze generieke benadering met een aanvullende aanpak met scherpere normen voor alle bedrijven op korte afstand (500 m) van kwetsbare natuur. 

De toekomstvisie voor landbouw betekent het uitrollen van een toekomstig landbouwmodel gebaseerd op agro-ecologische principes en begeleiding van de landbouwers in deze noodzakelijke transitie. Realiseer daarnaast meer robuuste natuur in grotere gebieden, effectief verbonden met elkaar en van betere kwaliteit. Voor de NOx bronnen verkeer, industrie en huishoudens betekent dit een versterking en effectieve uitvoering van de acties opgenomen in het luchtbeleidsplan. Niet juridische spitsvondigheid biedt een uitweg in de stikstofcrisis, wel per direct brongerichte maatregelen en een fundamentele transitie van de landbouwsector richting meer agro-ecologie.

[email protected]