Waarom we niet vertellen waar Reinaert de Vos (precies) zit

Onderzoeksportaal waarnemingen.be bestaat 8 jaar. De databank telt inmiddels 19 miljoen waarnemingen van zeldzame en minder zeldzame planten en dieren en vormt op die manier een schat aan wetenschappelijke informatie. In regel is die informatie voor iedereen zichtbaar, tenzij er goede redenen zijn om dat niet te doen.

Waarnemingen.be is een succes. Sinds de oprichting in 2008 meldden 23.000 vrijwilligers samen 19 miljoen waarnemingen. Er worden gegevens ingevoerd van allerlei soortgroepen: zoogdieren, vogels, amfibieën, vlinders, weekdieren, paddenstoelen, planten (in totaal al 18.400 soorten) en er zijn ook specifieke telprojecten, bijvoorbeeld voor het in kaart brengen van verkeersslachtoffers.

In principe zijn deze waarnemingen voor alle bezoekers van de website gratis raadpleegbaar. Gelukkig, want de database biedt heel wat inspiratie voor natuurstudie, natuureducatie, natuurbeheer en natuurbeleid. Waarnemingen.be is een belangrijk middel om een overzicht te krijgen van de aanwezige biodiversiteit in ons land: het voorkomen en de verspreiding van soorten zijn zo af te lezen, maar ook de nood aan beschermingsmaatregelen kunnen worden afgeleid. Dankzij deze informatie gaat de kennis van soorten en hun leefgebieden sterk vooruit.

En toch worden bepaalde waarnemingen vervaagd voor het brede publiek. Dat wil zeggen dat de puntlocatie van de waarneming niet vrijgegeven wordt en de waarneming slechts zichtbaar is tot op kilometerniveau, of dat de waarneming geheel verborgen wordt. Sommige soorten worden door het systeem standaard vervaagd. Voor andere soorten kan de waarnemer zelf kiezen om een vervaging in te stellen. Die vervaging kan permanent zijn of voor een bepaalde periode, bijvoorbeeld tot na het broedseizoen of na de bloeiperiode.

Waarom worden waarnemingen soms vervaagd? Reden één: de soort is kwetsbaar. Denk aan een broedgeval van een zeldzame, bijzondere of erg fotogenieke soort. Een af- en aanlopen van enthousiaste waarnemers of natuurfotografen zou het broedsucces van zo’n zeldzame soort onbedoeld in gevaar kunnen brengen. Maar een soort kan ook kwetsbaar zijn omdat ze in ons land bestreden kan worden. Denk bijvoorbeeld aan de Vos, een soort die niet bij iedereen geliefd is. Alle waarnemingen van Vos worden standaard verborgen om ‘misbruik’ van de waarnemingen te voorkomen. We gaan er immers vanuit dat waarnemers houden van de natuur en niet graag zien dat een gemeld dier daardoor in gevaar komt.   

Een tweede reden: de soort is gegeerd door verzamelaars. Helaas is het een praktijk die nog steeds voorkomt anno 2016: bijzondere vlinders en libellen worden gevangen voor collecties, vogelnesten worden geroofd, reptielen en amfibieën worden gevangen genomen voor hobbyhouders. Bijzondere flora als orchideeën wordt uitgestoken en verplaatst. We moeten voorzichtig zijn, en rekening houden met het gegeven dat ook mensen met slechte bedoelingen de gegevens zouden kunnen gebruiken.

Een derde en laatste reden: het gebied op zich is kwetsbaar. Heel wat bijzondere flora of libellen komen bijvoorbeeld in veengebieden voor, soms ver weg van de uitgestippelde wandelpaden. Die gebieden zijn erg gevoelig voor betreding. Een onberaden poging om het gebied te doorkruisen kan in dat geval blijvende schade aanrichten.

Afbeelding

Afgelopen zomer genoten waarnemers en natuurfotografen van een zeldzaam broedend paartje Bijeneters in Harelbeke en zorgden ze mee voor het bewaken van een geslaagd broedgeval. (Foto: Wim Deloddere)

Het enthousiasme over natuur zit in de lift en een groeiende groep staat voortdurend op de uitkijk voor bijzondere of zeldzame soorten. In sommige gevallen maakt die natuurbeleving deel uit van een succesverhaal. Zo genoten waarnemers en natuurfotografen vorig jaar van een zeldzaam broedend paartje Bijeneters en zorgden ze zelfs mee voor het bewaken van een geslaagd broedgeval. Maar in veel andere gevallen schept die interesse ook uitdagingen. Bij het al dan niet vervagen van waarnemingen wordt de afweging gemaakt. Uiteindelijk moet de bescherming van kwetsbare soorten voorop staan.

Vergroot de kracht van www.waarnemingen.be en word ook waarnemer!

Tekst: Annelies Jacobs, Natuurpunt Studie
Foto's: Wesley Poelman & Wim Deloddere