Worden Merels slachtoffer van nieuwe usutu-uitbraak?

Vorig jaar brak in augustus voor het eerst op grote schaal het usutu-virus uit in België. Vooral de oostelijke helft van Vlaanderen werd zwaar getroffen. Intussen lijkt een nieuwe uitbraak op til. Merels zijn het voornaamste slachtoffer van dit door muggen doorgegeven virus en een remedie is er nog niet. Natuurpunt en Vogelbescherming Vlaanderen roepen op om slachtoffers te melden via waarnemingen.be en ze binnen te brengen in een van de vogelopvangcentra.

De voorbije weken ontvingen zowel Natuurpunt als Vogelbescherming Vlaanderen berichten over dode of verzwakte Merels die mogelijk geïnfecteerd waren met het usutu-virus. Nadat ook zeer concrete symptomen van usutu werden gemeld, hangen we de rode vlag uit. De kans dat het usutu-virus terug in het land is, lijkt jammer genoeg bijzonder groot.

Het usutu-virus is een arbovirus: het wordt uitsluitend verspreid door steekmuggen. Het werd in 1959 ontdekt in Afrika en de eerste Europese uitbraak vond in 2001 plaats in Oostenrijk. Daarna verspreidde het zich snel en ondertussen werd het al vastgesteld in onder andere Spanje, Italië, Kroatië, Hongarije, Oostenrijk, Zwitserland, Tsjechië, Duitsland, Nederland en België. Tot een echte uitbraak van de ziekte kwam het in ons land pas in 2016.

Afbeelding

Het is bang afwachten of er een nieuwe uitbraak komt van het gevreesde virus. (foto: François Van Bauwel)

Vooral Merels zijn hypergevoelig voor het virus, maar ook Huismussen en uilen zijn er niet tegen opgewassen. In Duitsland registreerde men al 87 vogelsoorten uit 14 families als usutu-slachtoffer. In 2013 stierven in Duitsland ook 2 Gewone dwergvleermuizen aan het virus.

De steekmug zorgt voor de overdracht en het slachtoffer dient als een soort ‘versterker’. Het usutu-virus verspreidt zich vooral in een stedelijke omgeving en tast daarom vooral echte stadsvogels aan, zoals de Merel. Muggen die het slachtoffer steken, zorgen zelf voor de verdere verspreiding.

De vermoedelijke nieuwe uitbraak is zeer slecht nieuws, want het muggenseizoen is met de recente regen nu pas echt losgebarsten en het kan nog een hele poos aanhouden. De natuurverenigingen vrezen dan ook dat de impact van de nieuwe uitbraak een nog desastreuzere omvang zal krijgen dan die van vorig jaar. Dat zagen we ook in Duitsland: door jaarlijkse uitbraken tussen 2011 en 2013 verdween daar een groot deel van de merelpopulatie en 88% van de slachtoffers waren Merels. In het verleden stelde men vast dat na een eerste piek bij 70% van de populatie een immuniteitsopbouw plaatsvond, maar dat effect bleef helaas geen jaren overeind.

Zodra wordt bevestigd dat het inderdaad om usutu gaat, kunnen we alleen maar hopen dat het snel kouder wordt, zodat het virus tegen de grote lijstertrek (vanaf midden september) is overgewaaid. Anders is het risico van een nog snellere verspreiding zeer groot.

Hoe herken je een vogel met usutu?

• verzwakte of lusteloze indruk
• plotselinge sterfte
• coördinatieproblemen
• bol zitten
• vermagering

Wat te doen?
Waarnemers of wandelaars die duidelijk verzwakte vogels aantreffen reageren best snel.
Neem vermoedelijke slachtoffers op met een handschoen en stop ze in een goed verluchte kartonnen doos. Bezorg de slachtoffers zo snel mogelijk aan een van de erkende vogelopvangcentra en maak melding dat je vermoedt dat het om het usutu-virus gaat. Ontsmet eventuele wondjes op de handen en was je handen grondig na het vastnemen van een vogel.

In besmette gebieden in Italië bleek 6% van de onderzochte mensen antistoffen te hebben aangemaakt. Mensen kunnen het virus dus wel oplopen, maar worden er zelf niet ziek van. Bij het aanraken van wilde dieren is het hoe dan ook beter om voorzichtigheid aan de dag te leggen.

Je kan er daarnaast ook voor zorgen dat steekmuggen zich minder massaal kunnen voortplanten. In drogere jaren en warmere periodes blijft er enkel in kunstmatige (ondoordringbare) voorwerpen als emmers, vaten, tonnen en autobanden lang genoeg water staan voor de voortplanting van muggen. Door die voorwerpen leeg te gieten, kan je je steentje bijdragen in het tegengaan van de verdere verspreiding van het virus.

Breng mee de slachtoffers in kaart
We willen kunnen opvolgen waar de meeste slachtoffers vallen en hoe snel het virus zich verspreidt. Om zoveel mogelijk gegevens te verzamelen, roept Natuurpunt waarnemers of vinders van slachtoffers op om hun vaststellingen (na een eenvoudige registratie) in te voeren op www.waarnemingen.be. Voer de exacte locatie in en kies in het venster ‘Gedrag’ voor ‘ziek/gewond’ of ‘vondst (dood)’ en gebruik het vak ‘Opmerkingen’ om duidelijk te maken dat het vermoedelijk/mogelijk om het usutu-virus gaat. Voeg hier eventueel een omschrijving van de waargenomen symptomen toe.

Tekst: Gerald Driessens (Natuurpunt Studie) en Frederik Thoelen (Vogelbescherming Vlaanderen)
Foto:  Pascal De Munck & François Van Bauwel