Zuidelijke pestsoort duikt voor het eerst op in ons land

In Nieuwrode (Vlaams-Brabant) is de nachtvlinder Sesamia nonagrioides opgedoken. Bij ons is de soort nooit eerder gezien, maar in Zuid-Europa staat ze berucht om de grote schade die ze veroorzaakt aan graan- en maïsstengels. Wellicht is het exemplaar hier via transport geraakt en is het omwille van ons koeler klimaat geen blijver.

Op 26 april ving Johan Vandeplas een nachtvlinder in zijn tuin te Nieuwrode die hij niet meteen kon thuisbrengen. Kenners die een foto van het beestje zagen op de website www.waarnemingen.be konden het op naam brengen als Sesamia nonagrioides, een uiltje dat nog nooit eerder in ons land was vastgesteld.

‘The Mediterranean corn borer’, ‘the West African pink borer’ of ‘the corn stalk borer’: maar liefst drie Engelse namen heeft deze nachtvlinder. Een Nederlandse naam heeft de soort nog niet, omdat hij nog nooit eerder in België of Nederland werd waargenomen. ‘Zuidelijke graanboorder’ zou een passende naam zijn.

Een opvallende verschijning kan je deze soort niet noemen. Het is  een vrij egaal, lichtbruine nachtvlinder met een donkere veeg over de voorvleugel. Het fijne zwarte lijntje langs de franje en een donkere stip nabij de vleugelbasis zijn subtiele kenmerken waaraan Sesamia nonagrioides zich laat herkennen. Hij behoort tot de familie van de uiltjes, één van de grootste nachtvlinderfamilies in ons land. Bekendste is het Gamma-uiltje.  In 2013 nog de meest getelde vlinder in Vlaamse tuinen tijdens het Grote Vlinderweekend.

In Zuid-Europa is men met deze soort goed vertrouwd. Ze staat er bekend als een beruchte pestsoort, waarvan de rupsen in stengels van granen, maïs en andere landbouwgewassen leven. Ook in Afrika, waar deze vlinder wijdverbreid is, worden diverse landbouwgewassen aangetast. Precies omdat het een schadelijke soort is, is deze vlinder al goed onderzocht door wetenschappers, vooral vanuit bestrijdingsoogpunt. Weetje: de vlindersoort is de reden waarom we een ggo-uitzondering hebben in Europa. Er wordt daarnaast ook onderzocht of de soort resistent wordt, maar dat is vooralsnog niet het geval.

Momenteel is het verspreidingsgebied in Europa beperkt tot het mediterrane gebied. In Frankrijk komt de soort noordelijk voor tot aan Bordeaux. Sesamia nonagroides staat bekend als een erg vorstgevoelige soort. Dat de soort zich hier, met het huidige klimaat, kan vestigen, is quasi onmogelijk. Klimaatmodellen voorspellen dat de soort in West-Europa wel zou kunnen voorkomen tegen het midden van de eeuw.

Hoe dit ene exemplaar in Nieuwrode verzeild geraakte, is vooralsnog onduidelijk. De kans is klein dat het beestje vanuit Zuid-Frankrijk op eigen kracht hierheen vloog. De weersomstandigheden waren in de periode voorafgaand aan de waarneming niet echt gunstig voor zuidelijke trekvlinders. Wellicht belandde het beestje hier toevallig via transport. Ook in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk is het beestje per ongeluk eens ingevoerd en bleef het bij eenmalige waarnemingen.

De vangst in Nieuwrode gebeurde niet geheel toevallig: Johan Vandeplas werkt mee aan het nachtvlindermeetnet van Natuurpunt en telt daarvoor op regelmatige basis nachtvlinders in zijn tuin. Dankzij dat meetnet krijgen we een beeld van de aantallen en soortendiversiteit in Vlaamse tuinen.

Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie
Foto: Johan Vandeplas