PFAS

Afbeelding
li-bd-3msite-2022031-27-jef_van_de_wiele
Jef Van De Wiele

Waarom Natuurpunt Waasland het PFAS-akkoord ondertekent

Op vrijdag 28 oktober 2022 ondertekenden de Vlaamse regering, Lantis, Natuurpunt Waasland, gemeente Zwijndrecht, burgerbeweging Zwijndrecht Gezond en Bond Beter Leefmilieu (BBL) het ‘Saneringsverbond’ over de aanpak van de PFAS-vervuiling in Zwijndrecht en de Antwerpse Linkeroever. Dit akkoord gaat voor een integrale aanpak van lucht, water en bodem met maatregelen rond gezondheid, natuur, ruimte en infrastructuur in een straal van 5 kilometer rondom het bedrijfsterrein van 3M in Zwijndrecht. Dit alles in synergie met de verdere uitvoering van leefbaarheids- en investeringsprojecten (Oosterweelverbinding).

Het akkoord geeft tevens de aanzet tot het stoppen van milieuvervuiling door Zeer Zorgwekkende Stoffen in héél Vlaanderen. Voor Natuurpunt Waasland is dit akkoord een eerste stap in een lang proces naar een gezonder leefmilieu.

In het verleden poogde Natuurpunt Waasland het PFAS-dossier tevergeefs onder de aandacht te brengen. In 2020 slaagden burgerbewegingen daar wél in. Dat spoorde de politiek en de betrokken overheidsdiensten aan om in versneld tempo te denken en te handelen. Dankzij die burgerbewegingen kreeg ‘de vervuiling van de eeuw’ eindelijk de aandacht die het verdiende.

Het kabinet van minister Demir ontplooide vele initiatieven en startte in augustus 2022 een intensieve overlegronde op met 9 partners waarvan er 6 uiteindelijk aan de onderhandelingstafel bleven. Natuurpunt Waasland koos samen met BBL en Zwijndrecht Gezond om die tafel niet te verlaten omdat we wilden meewerken aan het verminderen van zowel de maatschappelijke als de ecologische onrust én aan de duurzame aanpak van het probleem. Aan de kant gaan staan, net nu we mee aan het stuur van een historische stap stonden, zou onverstandig zijn geweest.

Volksgezondheid en natuur zijn niet te scheiden

Wat goed is voor de mens is dat ook voor de natuur en omgekeerd. Er gaat terecht veel aandacht naar de buitensporige vervuiling in de Zwijndrechtse tuinen en in het bloed van de omwonenden van 3M. Maar dat kan niet los worden gezien van de even buitensporige vervuiling van de omliggende natuurgebieden (waarvan 320 ha wettelijk beschermd).

Een voorbeeld: het Europees beschermde natuurreservaat Blokkersdijk (100 ha), de naaste gebuur van 3M, is wellicht het sterkst met PFAS vervuilde natuurgebied in Vlaanderen. De Palingbeek, een deel van het reservaat, is een ongeziene ‘PFAS-hot spot’. Ze loost vandaag nog steeds veel PFAS in de Schelde. De beek zal volledig gesaneerd en op termijn ecologisch heringericht worden. Zo voorkomen we dat PFAS in de Schelde terechtkomt en door vissen, weekdieren en planten (bv. zeekraal) wordt opgenomen en uiteindelijk op ons bord terechtkomt.

Betere natuur na de werken

Ons ‘Planologisch Initiatief’ dat een onderdeel is van het PFAS-akkoord zal de harde grens tussen het extreem vervuilde industriegebied en het aangrenzende natuurgebied milderen waardoor de vuilvracht naar de natuurgebieden en het grondwater substantieel zal verminderen. Deze groene inkleuring wordt nog voor het einde van 2022 opgestart.

Voor de beschermde natuurgebieden Blokkersdijk, Vlietbos, Het Rot en Sint Annabos worden analyseonderzoeken voor sanering opgezet. Alternatieve saneringsmethoden waarbij de huidige waardevolle natuur behouden en zelfs versterkt worden, genieten de voorkeur.

Een meetnet in natuurgebieden zal de PFAS-waarden permanent monitoren. Dit is ook erg belangrijk voor de gezondheid van de vele wandelaars en spelende kinderen in die natuurgebieden.

De gemeente Zwijndrecht zal na sanering een groenblauwe landinrichting en verduurzaming van de publieke ruimte realiseren.

Saneren en bouwen zijn geen tegengestelden

Eerst saneren en dan pas bouwen brengt letterlijk en figuurlijk geen aarde aan de dijk. De synergie tussen bouwen, saneren en natuurherinrichting is in het PFAS-akkoord ‘gebetonneerd’.

Zo zal het opgepompte grondwater voor de aanleg van de Oosterweeltunnel gezuiverd worden vooraleer het aan het milieu wordt teruggeven. Daarvan wordt 100.000 m3 aan het uitdrogende natuurgebied Blokkersdijk toegevoegd.

Maar hoe saneer je een waardevol natuurgebied? Wat doen we met de verontreinigde biomassa die we noodgedwongen uit de natuurgebieden dienen af te voeren? Natuurpunt Waasland gaat samen met wetenschappers voor maatwerk want de remedie moet beter zijn dan de kwaal.

Maar laten we toch ook man en paard noemen. De Oosterweelverbinding zal haar doel (files oplossen) slechts bereiken als ook de modal shift (50% van het personen- en vrachtverkeer verloopt via het openbaar vervoer, fiets, spoor of waterweg) wordt gerealiseerd.

Juridisch verankerd

Het PFAS-akkoord komt tegemoet aan de juridische procedures die BBL startte. De Oosterweelwerf zal nu op een wettelijke en transparante manier worden heropgestart. Lantis engageert zich om de werken af te stemmen op de aanscherping van normen (die er wellicht zullen komen) en de meest recente wetenschappelijke inzichten. Er is een duidelijke timing voor de beschrijvende bodemonderzoeken (BBO) en bodemsaneringsplannen (BSP) die OVAM en 3M moeten opmaken om de 5 km zone rond 3M te saneren.

Het PFAS-akkoord is juridisch verankerd. Natuurpunt Waasland zetelt in het nieuwe Beheercomité waar we samen met de Vlaamse overheid, Lantis, gemeente Zwijndrecht, Natuurpunt Waasland, BBL en Zwijndrecht Gezond mee aan het stuur zitten om dit historische akkoord uit te rollen.

Toxische stoffen worden uitgefaseerd

Dankzij BBL komt er een milieubeleid waardoor in Vlaanderen niet enkel PFAS, maar alle erg zorgwekkende stoffen op termijn kunnen worden uitgefaseerd:

De Vlaamse Regering maakt werk van een PFAS-actieplan en een actieplan ‘Zeer Zorgwekkende Stoffen’ (ZZS) om vervuiling via lucht, water en bodem te voorkomen en waar nodig te saneren.
Er komt een sectoraal fonds voor de sanering van bodem- en waterverontreiniging met Zeer Zorgwekkende Stoffen. Ondernemingen zullen verplicht worden om zich te verzekeren voor door hen veroorzaakte milieuaansprakelijkheid, voor de schade die niet gedekt wordt door het sectoraal fonds.
Binnen het Departement Omgeving wordt een vaste werking inzake Zeer Zorgwekkende Stoffen opgezet en de Vlaamse Regering richt tegen 1 januari 2024 een Kenniscentrum ZZS op. Vlaanderen wil zo koploper zijn in de aanpak en sanering van chemische verontreiniging in bodem, water en lucht. De Vlaamse Regering legt in haar BBT-jaarprogramma studies vast over best beschikbare technieken naar remediërende technologieën voor Zeer Zorgwekkende Stoffen.
Geen hoera want er ligt nog veel werk op de plank

Er komt diepgaand onderzoek naar de verwerking van de vervuilde grond; ook van die grond die aan de rand of in de natuurgebieden (geluidswallen) zal terechtkomen.
De problematiek van de grondwaterzuivering zal maximale aandacht vragen. Eens gezuiverd moet dat water maximaal naar de natuurgebieden worden gebracht.
Natuurpunt Waasland gaat actief op zoek naar een ecologisch verantwoorde verwerking van gecontamineerd groenafval zowel uit de tuinen, de landbouw als de natuurgebieden.
Drie maanden geleden hadden we nooit durven hopen dat we vandaag zo ver zouden staan. Dankzij teamwerk en de onverdroten inzet van overheid, gemeente Zwijndrecht, wetenschappers, burgers en natuurbeweging hebben we een eerste stap gezet om de vervuiling van de eeuw en de werf van de eeuw synergetisch, brongericht en duurzaam aan te pakken. Maar laten we bescheiden blijven en verder hard samenwerken voor een gezondere leefwereld voor onze kinderen en kleinkinderen.

Het PFAS-akkoord bevat tal van elementen die een goede aanzet zijn om de vervuiling te stoppen en ons milieu te saneren. Maar het kan nog meer en beter. Er blijven immers nog te veel gaten in het vergiet dat 3M is. Permanente monitoring zal uitwijzen of onze vrees al dan niet gegrond is.

Het akkoord en persbericht is te raadplegen op de website van de Vlaamse Overheid

04/11/2022

Jef Van De Wiele

Voorzitter Natuurpunt Waasland