IZABEL: Inzamelen zaden van de Belgische Flora

Natuurpunt werkt tot eind 2023 samen met de Plantentuin Meise aan het project IZABEL: het inzamelen van zaden van de Belgische flora. Het is de bedoeling om voor een gerichte selectie van kwetsbare plantensoorten in Vlaanderen samples van zaden te verzamelen, zowel binnen als buiten natuurgebieden, uiteraard in nauw overleg met de betrokken terreinbeheerders. Er wordt gewerkt binnen een zeer strikt protocol, om bestaande populaties niet te schaden, en om de zadensamples zo kwalitatief mogelijk te maken.

Belang van ex-situ bewaring

Het beschermen van wilde planten gebeurt in de eerste plaats door het behouden van soorten op hun natuurlijke groeiplaatsen. Daarnaast kan het bewaren van zaden in een gecontroleerde omgeving een laatste, belangrijke reddingsboei zijn om kwetsbare populaties voor uitsterven te behoeden. De enige officiële Belgische zadenbank bevindt zich in de Plantentuin Meise. Daar worden zaden op een gespecialiseerde manier gedroogd en bewaard.

Verschillende plantensoorten die kenmerkend zijn voor specifieke habitats komen vandaag nog voor in kleine, geïsoleerde populaties of zijn ondertussen verdwenen. Hun spontane terugkeer in herstelde leefgebieden die gericht worden beheerd, wordt vaak beperkt door de afwezigheid van langlevende bodemzaadbanken en een beperkte verspreidingscapaciteit. Minder dan 20% van de flora van West-Europa heeft zaden die meer dan 5 jaar in de bodem kunnen overleven. Dit betekent dat er voor de meeste soorten geen herstel van de oorspronkelijke populaties mogelijk is via de bodemzaadbank vanaf 5 jaar na hun verdwijning. Daarnaast vormt ook de lage verspreidingscapaciteit van de grote meerderheid van onze plantensoorten een probleem voor natuurlijk herstel. Zelfs voor soorten waarvan de zaden structuren bevatten die de verspreiding over een grote afstand mogelijk maken, is de kans op het bereiken van een geschikte groeiplaats in ons versnipperd landschap zeer klein. Bij afwezigheid van de uitwisseling van genen, kunnen geïsoleerde relictpopulaties aan genetische verarming en inteelt lijden. Dit kan het overleven van deze populaties op lange termijn in gevaar brengen, zelfs ondanks het herstel naar een geschikt habitat. Als populaties geen minimale levensvatbare grootte hebben, zullen de kenmerkende soorten van deze herstelde habitats dus niet op lange termijn overleven. Het versterken van achteruitgaande populaties of de herintroductie van nieuwe populaties naar locaties waar deze soorten zijn verdwenen, is daarom een essentiële aanvullende maatregel voor het duurzame behoud van de diversiteit van plantengemeenschappen in deze habitats.

Het inzamelen van zaden zorgt voor een belangrijke ex-situ 'back-up'. Zaadjes zijn klein: in een ruimte van enkele kubieke meters kunnen honderden soorten tegelijk bewaard worden. Wanneer ze voor het invriezen goed gedroogd worden, bewaren zaden tientallen tot honderden jaren hun kiemkracht.

Samenwerking met Plantentuin Meise

In het kader van het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (CBD), heeft de Plantentuin Meise de opdracht om 75% van alle bedreigde Belgische plantensoorten ex-situ te bewaren (target 8 van de Global Strategy of Plant Conservation, GSPC). Tot nu toe worden slechts 44% van de Belgische bedreigde plantensoorten in de zadenbank bewaard, en het grootste deel daarvan wordt door slechts één populatie vertegenwoordigd. Natuurpunt heeft zich bereid verklaard om de Plantentuin Meise te ondersteunen met een netwerk van vrijwilligers (beheerteams, plantenwerkgroepen, …) en professionele medewerkers met uitstekende kennis betreffende het voorkomen van zeldzame plantensoorten. De twee instellingen hebben daarom besloten hun vaardigheden te bundelen om bedreigde plantensoorten te helpen behouden. Zo werd het IZABEL-project geboren (Inzameling van Zaden van de Belgische flora). Dit project start in het voorjaar van 2021 en loopt tot 31 december 2023. 

De ingezamelde zaden worden bewaard in de zadenbank van de Plantentuin Meise. De geoogste zaden worden na reiniging en levensvatbaarheidstest opgeslagen in de zadenbank bij een temperatuur van -20 °C, waardoor ze tientallen tot zelfs honderden jaren kiemkrachtig kunnen blijven. De gegevens worden gestructureerd in een database ingegeven zodat de zaden in de toekomst optimaal kunnen worden gebruikt. De zaden kunnen vervolgens op elk moment in de toekomst worden ingezet door terreinbeherende organisaties of door wetenschappelijke instellingen bij natuurherstelprojecten, zoals om genetisch verzwakte populaties te versterken, of om verdwenen plantensoorten te herintroduceren.

Contact en meewerken

Binnen het project IZABEL werken professionele en vrijwillige medewerkers samen aan het inzamelen van zaden. Als je interesse hebt om mee te werken aan het project, neem dan contact op met de coördinator bij Natuurpunt die je een kleine opleiding, het zaadoogs-protocol en de nodige uitrusting zal geven. Ook voor meer informatie over het project kan je bij onderstaande contactpersonen terecht.

Contactpersoon bij Natuurpunt dienst Studie: Annelies Jacobs ([email protected])

Contactpersoon bij de zadenbank van de Plantentuin Meise: Sandrine Godefroid ([email protected])