Vaak gestelde vragen over Natuurpunt

Om het met de woorden van onze voorzitter Bart Vangansbeke te zeggen: ‘Als we echt macht hadden, dan stond de natuur er beter voor’. Samen met 130.000 gezinnen die lid zijn en 48.000 vrijwilligers is Natuurpunt een groeiende burgerbeweging die opkomt voor de natuur in Vlaanderen.

We zijn een organisatie die veel lokale vrijwilligersgroepen verenigt en ondersteunt met professionele medewerkers. Samen maken we het verschil voor biodiversiteit  in en rond de 500 natuurgebieden die we beheren. Met de gezamenlijke steun van zoveel Natuurpunters wegen we op het beleid, wat nodig is om natuur te beschermen, ook buiten de natuurgebieden. We vertegenwoordigen de stem van de natuur en van de natuurliefhebber. Dat er na vele jaren stilstand nu beweging komt in het natuur- en milieubeleid juichen we toe.

We zitten in een gigantische biodiversiteitscrisis: heel veel planten, dieren en biotopen staan er slecht voor. Daarnaast kampen we ook met de klimaatcrisis en de gezondheidscrisis. Daarom moeten we de natuur herstellen, niet alleen in natuurgebieden, maar ook daarbuiten. Onze visie hebben we vertaald in toekomstbeelden en recent ook in het Natuurmanifest. We nodigen jou van harte uit om het te ondertekenen.

Nee, we zijn en blijven absoluut politiek onafhankelijk. En om die onafhankelijkheid te bewaren hebben we regels opgesteld voor zowel vrijwilligers als personeelsleden.

Samengevat: Natuurpunters mogen geen politiek mandaat combineren met een beleidsfunctie zoals bvb. voorzitter van een lokale afdeling of medewerker op de dienst beleid. Stelt iemand zich kandidaat bij verkiezingen? Dan zal die zijn of haar (beleids)mandaten binnen Natuurpunt tijdelijk stopzetten.

We verdedigen de stem van de natuur en proberen de natuur bij alle politieke partijen op de agenda te krijgen. Daarom werken we vanzelfsprekend samen met beleidsmakers en zeker met de ministers van omgeving en landbouw, los van welke partij ze zijn.

Niemand kan een monopolie hebben op natuur. Gelukkig zijn er nog organisaties die zich inzetten voor de biodiversiteit of natuur beheren. Maar bij Natuurpunt zijn veel kleine organisaties, die vroeger apart bestonden, verenigd onder één vlag. Daarom zijn we de grootste natuurorganisatie in Vlaanderen. Zo werken we efficiënter, zijn we herkenbaarder en hebben we meer slagkracht. Nergens ter wereld zijn de mensen met een hart voor natuur beter georganiseerd dan in Vlaanderen. Daar mogen we trots op zijn.

Iedereen die wil kan een natuurorganisatie oprichten. Bovendien kan iedereen - ook private spelers - natuur aankopen en beheren en daarvoor gebruik maken van Vlaamse subsidies. Sinds 2017 zijn de aankoop- en normvergoedingen voor beheer opengesteld voor alle burgers en organisaties.

Daar zijn voorwaarden aan verbonden: je moet er natuurdoelen behalen en je moet het gebied openstellen voor het publiek. En je moet 10 à 30% zelf financieren. In 2022 investeerden we zelf 6,5 miljoen euro voor de aankoop van 1.005 ha natuur of 17,4% van het totale bedrag. In de praktijk blijkt dat het vooral natuurverenigingen zijn die voldoende expertise en capaciteit in huis hebben, maar er zijn goede voorbeelden van andere instanties (bv. KULeuven) of privépersonen die ook een natuurreservaat beheren.

De natuur kan zichzelf niet verdedigen. Dus nemen wij het op voor de natuur en de natuurliefhebber. We zijn sterk gericht op constructieve samenwerking, maar als de natuur bedreigd wordt, zetten we wel juridische stappen. Maar dat doen we alleen nadat we alles geprobeerd hebben om in overleg tot een oplossing te komen.

Maar ook hier bepalen de 180 afdelingen in grote mate zelf wanneer we juridische stappen zetten. Mensen denken soms dat we tegen landbouw, fietsers of windmolens zijn. Dat is jammer, want het klopt niet. We zijn voor duurzame voedselproductie, mobiliteit en energie, zoals verankerd zit in onze toekomstvisie ‘Vlaanderen in 2050’. Maar als plannen geen rekening houden met de natuur, verdedigen we haar. 

Natuurgebied kopen is voor ons geen doel, maar een middel. We herstellen de natuur en stellen die open voor het publiek. De Natuurpuntgebieden, samen goed voor 2% van Vlaanderen, hebben we met andere woorden vrijgekocht voor de samenleving. Het is de beste manier om de natuur te beschermen en te versterken op lange termijn. Want in die gebieden realiseren we meerwaarde voor de biodiversiteit, voor het klimaat, voor onze gezondheid en voor ons landschap.

Vlaanderen is nog altijd de meest natuurarme regio van Europa. En ondanks de betonstop - omgedoopt tot bouwshift - verdwijnt er nog elke dag 5 ha open ruimte onder het beton. Om de drie maanden komt er een stad als Leuven bij. Het is dus van het allergrootste belang om de weinige natuur die er nog is, te beschermen en dat kan je dus alleen 100% garanderen als je eigenaar bent van de grond. Elke bijdrage voor meer natuur is dus van levensbelang.
Dankzij het netwerk van vrijwilligers spelen we kort op de bal om gronden te verwerven. Ook hier ligt de eerste stap bij de lokale groepen van buurtbewoners. Zij doen voorstellen binnen door de overheid goedgekeurde perimeters om gronden aan te kopen, er natuurwaarden te behalen en verantwoordelijkheid voor op te nemen.

In ons jaarverslag van 2022 kan je lezen dat we een eigen vermogen van 328 miljoen hebben. Meer dan 90% van die waarde zit vast in gronden, verdeeld over de meer dan 700 natuurgebieden die de 180 afdelingen van Natuurpunt beheren en openstellen.

We kunnen die gronden niet verkopen, want de ‘eeuwigdurende erfdienstbaarheid’ verplicht ons om steeds een erg strikt beheerplan (type 4) voor dat gebied te volgen. Als we dit niet nakomen, kan de overheid ons in gebreke stellen en het beheer van de gebieden overnemen. Mocht de minister toch een machtiging geven om een perceel te verkopen, dan zouden we alle aankoopsubsidies moeten terugbetalen en zou die erfdienstbaarheid mee overgaan op de nieuwe eigenaar. De prijs die in onze boekhoudkundige balans op de gebieden plakt is dus erg relatief.

In het jaarverslag van 2022 lees je dat Natuurpunt in totaal bijna 50 miljoen subsidies kreeg. 30 miljoen daarvan zijn voor de aankoop en het beheer van de natuurgebieden. 

Voor het beheer van de natuurgebieden krijgen we een normvergoeding, maar ze dekt de kostprijs niet volledig. Ook voor de aankoop van natuurgebied is 10% tot 30% eigen investering nodig. Die voorzien we met de steun van burgers en bedrijven.

De overige 20 miljoen dienen voor een heel scala aan opdrachten die onder Natuurpunt verenigd zijn: educatie, studie, beleid, sensibilisering … Om die werking te kunnen uitbouwen, vullen we de subsidies aan met onder andere de lidgelden en de sponsoring van bedrijven. En dankzij de inzet van onze duizenden vrijwilligers die zich belangeloos inzetten, kunnen we ons kostenefficiënt organiseren en samen voor meer en betere natuur gaan. 

Recent (in 2023) werd Natuurpunt onderworpen aan een subsidie-audit door de Inspectie Financiën. Het resultaat was positief over de hele lijn:

• Subsidies worden gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn
• Er is geen sprake van dubbele subsidiëring
• Er is een grote mate van financiële transparantie
• De opsplitsing van Natuurpunt in verschillende vzw’s komt de transparantie ten goede.

Het is in België de traditie dat middenveldorganisaties een deel van het gewenste beleid uitvoeren, kijk maar naar het onderwijs of de ziekenzorg. Heel veel burgers willen zich inzetten voor meer en betere natuur. Dat kan niet via de overheid, wel via een burgerbeweging als Natuurpunt. Door het uitgebreide netwerk van leden en vrijwilligers, waarvan de haarvaten tot in elke (deel)gemeente reiken, kunnen we overal in Vlaanderen het verschil maken voor de biodiversiteit. Natuurpunt realiseert zo mee de nationale en internationale verplichtingen die Vlaanderen heeft om de biodiversiteit te beschermen.

Er zijn ook heel wat bedrijven die willen bijdragen aan meer en betere natuur. Zij kunnen dat niet via de overheid, wel via een vzw als Natuurpunt. Met de steun van burgers en bedrijven kunnen we natuurbescherming, -herstel en -beheer goedkoper uitvoeren dan de overheid.

In het eindrapport van de evaluatie van het Mina-besluit lazen we met veel genoegen dat de Natuurpunt-leden en -vrijwilligers voor een financiële hefboom zorgen: voor elke euro Mina-subsidies (subsidies voor milieu- en natuurorganisaties) kan tot zes euro werkingsmiddelen voor de beleidsdoelstellingen realiseren. Indien de overheid deze activiteiten zelf zou organiseren, zou ze dus een veelvoud aan middelen moeten investeren.

Om meer en betere natuur te realiseren hebben we werkmiddelen nodig. Zeker voor grote en dure natuurinrichtingswerken hebben we naast de steun van de overheid en burgers ook de steun van bedrijven nodig. Of we al dan niet samenwerken met een bedrijf wegen we af aan de hand van een ethisch kader, gebaseerd op de sectorrichtlijnen van Bond Beter Leefmilieu, de koepelorganisatie waar Natuurpunt lid van is. 

Het ethisch kader werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering van Natuurpunt en de Raad van Bestuur. De Raad van Bestuur beslist op basis van deze principes of sponsoring al dan niet aanvaard wordt. Zo hebben we al partnerships geweigerd én opgezegd.

Natuurpunt werkt met een echte basisdemocratie waarbij de verantwoordelijkheid in grote mate bij de vrijwilligers van de lokale afdelingen ligt. Iedereen kan een inbreng leveren in de algemene vergaderingen van de afdelingen en van de overkoepelende vzw’s. De leden van het bestuur van de deelvzw’s en van de overkoepelende vzw worden democratisch verkozen en nemen dit engagement als vrijwilliger op. Via beleids- en nieuwsflitsen worden alle vrijwilligers op de hoogte gehouden.

We zijn een ‘bottom-up’ organisatie waarbij de initiatieven vooral van onderuit komen en uitgewerkt worden in nauwe samenwerking met de Natuurpunt-personeelsleden. Daarbij hanteren we het principe van de subsidiariteit: het overkoepelende niveau doet niets wat door de lokale afdeling gedaan kan worden. De afspraken die we overkoepelend maken, worden voorgelegd aan de Algemene Vergadering waarin vrijwilligers van alle afdelingen vertegenwoordigd worden.

Beleidsvoorbereiding en strategische planning gebeurt in cocreatie. Het spreekt voor zich dat niet alle leden en vrijwilligers dezelfde kijk hebben. Dat hoeft ook niet. Waar dat nodig is spreken we gemeenschappelijke standpunten af, wat niet wil zeggen dat er geen begrip is voor afwijkende meningen. Lokale omstandigheden kunnen immers verschillen. Dat is niet altijd evident, maar die verscheidenheid is eigen aan onze organisatie. We zien het als een troef. Ze houdt ons scherp en zorgt ervoor dat we mee zijn met de evoluties in de samenleving.

De samenleving verandert. Meer en meer beseffen we hoe belangrijk natuur is. Niet alleen voor de biodiversiteit, maar ook voor het klimaat, voor onze eigen gezondheid, voor de kwaliteit van ons landschap. We kunnen Vlaanderen niet verder blijven verkavelen, versnipperen en vervuilen zoals we decennia lang gedaan hebben. Daarom herstellen we stap voor stap de natuur en gaan we voor een duurzame, natuurinclusieve samenleving. Die noodzakelijke verandering stuit op weerstand.

Mensen en bedrijven die zich benadeeld voelen door de duurzame verandering en organisaties die hen vertegenwoordigen, gaan in het verweer. De polarisatie wordt opgezocht. Zo worden landbouw en natuur bijvoorbeeld tegen elkaar uitgespeeld. Toch zijn het bondgenoten in hetzelfde landschap die allebei baat hebben bij een gezonde omgeving die bruist van het leven.

Door de politieke onderhandelingen over een aantal grote dossiers waarin Natuurpunt een actieve rol heeft gespeeld, worden we soms onder de loep genomen. We laten ons niet van ons stuk brengen. We zijn geen groot machtswellustig bedrijf maar een vereniging van burgers die constructief samenwerkt met partners voor meer en betere natuur. Dat is essentieel voor een duurzame toekomst, zoals je kan lezen in onze toekomstvisie en ons Natuurmanifest. 

Nee, integendeel. Natuurherstel biedt net kansen voor deze sectoren. Een nieuw, duurzaam landbouwmodel waarbij boeren ook een bijdrage leveren aan biodiversiteit en klimaat is makkelijker rendabel te maken. We ijveren namelijk ook voor natuurherstel op landbouwgebied en pleiten bij de overheid voor subsidies voor natuurinclusieve landbouw.

Een Europese studie toont aan dat natuurherstel rendeert: elke geïnvesteerde euro levert er 8 tot 38 op. Als de natuur voldoende hersteld is en het duidelijk is waar elke functie zijn plaats heeft in het landschap, zal dat bovendien voor een veel gunstiger en stabieler ondernemersklimaat zorgen dan nu het geval is. Samen met de economische actoren willen we het scenario uitwerken van hoe we de natuur hier in het drukbevolkte Vlaanderen kunnen herstellen.

Mag iemand die werkt voor een overheidsorganisatie in de natuursector (bv. ANB of INBO) wel een rol opnemen als vrijwilliger of bestuurder bij Natuurpunt?

Het antwoord is even simpel als helder: ja, dat is helemaal ok. En logisch ook. Als je een hele week op kantoor rond natuur werkt, is het heerlijk om in het weekend de handen uit de mouwen te steken op het terrein, samen met andere natuurliefhebbers. Natuurlijk moet de medewerker wel handelen volgens de deontologische code van de werkgever en de job eerlijk en correct uitvoeren. Dat geldt trouwens voor alle sectoren. Iemand die werkt voor een sport- of cultuurdienst mag in de vrije tijd ook als vrijwilliger in een sportclub of theatergezelschap actief zijn.