Amfibieën worstelen met ons klimaat

Je hebt het misschien gemerkt: veel regen hebben we dit najaar nog niet gehad. Tenminste niet in de periode waarin water voor amfibieën cruciaal is om te overleven en zich succesvol te kunnen voortplanten.

Een tekort aan water kan dramatische gevolgen hebben. Terwijl wij het op elk moment uit onze kraan kunnen laten lopen, zijn kikkers, padden en salamanders afhankelijk van het water dat op natuurlijke wijze uit de hemel valt. En dat is dit jaar niet veel geweest. De cijfers voor 2015 van het KMI signaleren misschien geen abnormale droogte, maar de neerslag van maart tot november ligt toch telkens onder het langdurig gemiddelde. En net in deze maanden is de beschikbaarheid van water doorslaggevend voor amfibieën.

Om te beginnen zoeken amfibieën van begin maart tot eind mei poelen op om er eitjes te leggen; dat gaat van kikkerdril en paddensnoeren tot salamandereitjes. Maar door de relatieve droogte kwamen er dit jaar een aantal poelen te vroeg droog te staan. Geen water betekent daarom ook geen mogelijkheid om eitjes af te zetten. De metingen van het KMI bevestigen inderdaad dat voor maart, april en mei de neerslagcijfers van 2015 een stuk lager liggen dan normaal is voor de tijd van het jaar.

Ook juli en augustus zijn van wezenlijk belang voor de amfibieënpopulatie. Wanneer de poelen namelijk te vroeg uitdrogen, komen de larven in de problemen. Die zijn in die eerste levensmaanden aangewezen op water voor hun zuurstofvoorziening, net zoals vissen. Pas later schakelen ze van kieuwademhaling over op ademen via longen en de huid. Larven die niet tijdig kunnen ‘omschakelen’ omdat hun voortplantingspoel te vroeg droogvalt, zullen het dus niet overleven. Dat is een reëel risico, aangezien ook gedurende de vakantiemaanden in België minder regen viel dan gewoonlijk. De gevolgen daarvan zullen zich echter pas in 2018 laten voelen, wanneer de amfibieën die in 2015 geboren werden geslachtsrijp zijn en wanneer zij voor het eerst naar de poelen trekken. Blijken zij met minder te zijn, dan zou dat kunnen komen door een slecht voortplantingsseizoen in 2015.

De grootste dreiging situeert zich echter in september, oktober en november, want wanneer er in die maanden weinig of geen neerslag valt, gaan amfibieën in droogterust. Dat is een fenomeen dat enigszins vergelijkbaar is met een winterslaap: de dieren sparen hun energie op door minder te bewegen en minder naar eten te zoeken. Maar net gedurende die herfstmaanden moeten amfibieën vetreserves aanleggen om de winter door te kunnen komen. Onvoldoende reserve bij aanvang van de winter verhoogt de kans dat ze hun winterslaap niet met succes voltooien.

Ook al is de droogte een grote boosdoener, het is niet de enige bedreiging. Gebrek aan regen gaat immers vaak gepaard met een hogere temperatuur. De laatste jaren worden er dan ook meer late warmtepieken vastgesteld. Daardoor lopen er steeds vaker meldingen binnen van padden die uit hun winterslaap ontwaken en op 1 januari opnieuw rondspringen. Dat is zeker niet zonder risico, want begin januari is er beduidend minder voedsel te vinden en de winterkoude kan dan plots en hard toeslaan.

Om de gevolgen van dat steeds grilliger klimaat in kaart te brengen, probeert Natuurpunt de vinger aan de pols te houden via de jaarlijkse paddenoverzet. Daarbij worden amfibieën bijgestaan om de weg veilig over te steken, op weg naar hun voortplantingspoel. Daar kan je bij zijn als je wil, maar ook in je eigen tuin is het mogelijk om de dieren te helpen om zich te wapenen tegen de onvoorspelbaarheid van het weer. Van die voortdurende weersperikelen zullen trouwens niet alleen de amfibieën, maar ook heel wat andere dierensoorten uiteindelijk schade ondervinden. Wie er regelmatig op uittrekt, merkt namelijk dat grachten die normaal nog heupdiep water bevatten dit jaar al maanden tot op de bodem uitgedroogd staan.

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie & Erin De Wolf, Natuurpunt; foto: Kevin Feytons