Brengt zacht winterweer de natuur in de war?

Mochten er al iets meer bladeren op de bomen staan, een mens zou durven denken dat de lente er bijna is. De komende week worden dagmaxima van 14 °C verwacht, de merels zingen en de eerste wakkere amfibieën zijn gemeld. Nogmaals een illustratie van klimaatverandering. En dan nu de hamvraag: is wat nu gebeurt erg voor onze natuur?

Het is duidelijk: er is in de natuur meer activiteit van sommige dieren dan wanneer het zou vriezen. Sinds oudjaar werden op een tiental locaties actieve egels gemeld. In Brussel werd gisteravond een rondfladderende dwergvleermuis gezien. Normaal zouden die in winterslaap moeten zijn. Maar al bij al ligt het aantal waarnemingen van actieve winterslapers erg laag. Het ziet ernaar uit dat het merendeel van de dieren die in winterslaap zouden moeten zijn, nog steeds gewoon slaapt.

Dat zien we ook bij de amfibieën. De voorbije dagen werden op waarnemingen.be niet meer dan een handvol waarnemingen van actieve kikkers en padden ingevoerd. Enkel in Heist-op-den-Berg werd een uitschieter genoteerd: actieve trek van kleine watersalamander op 8 en 9 januari, goed voor in totaal 53 exemplaren! Van salamanders is geweten dat ze over het algemeen vroeger ontwaken dan padden en kikkers; is dit nu de start van de grote amfibieëntrek? Wellicht niet, al blijft het afwachten wat de volgende dagen brengen. Ook in eerdere zachte winters is er geen betekenisvolle paddentrek geweest voor 20 februari. Vaststaat wel dat relatief hoge temperaturen middenin de winter de dieren eerder nefast dan positief zijn voor deze dieren. Ontwaken uit de winterslaap kost energie, en in deze tijd van het jaar is er vaak nog maar weinig voedsel te vinden. Teveel energieverspilling kan leiden tot verhoogde sterfte bij amfibieën.

Ook bij insecten stellen we gelukkig vast dat de overgrote meerderheid nog in winterrust vertoeft. Er zijn slechts een paar waarnemingen van actieve dagpauwogen, en een enkele gehakkelde aurelia. Ook werd er al een rondvliegende kolibrievlinder gezien. Die soort stond vroeger te boek als een klassieke trekvlinder, die de winters doorbrengt in Zuid-Europa en de Belgische winter niet kan overleven. Maar net als bij de atalanta wagen steeds meer kolibrievlinders de gok: als het hier een zachte winter is, kunnen ze wel overleven. Zo kunnen atalanta en kolibrievlinder bij ons stilaan evolueren van trek- naar standvlinder.

De zachte temperaturen zorgen ervoor dat sommige vogels al lentekriebels voelen. Merels en koolmezen zingen. Als de temperaturen later in de winter weer dalen, dan valt die zangactiviteit wellicht weer stil. Op de voederplank in de tuin is het overigens betrekkelijk rustig: hier en daar een opportunist, maar over het algemeen is er nog genoeg eten te vinden in de natuur –doorgaans zakken vogels massaal naar tuinen af als er in bossen niets meer te rapen valt. Veel vogels die in koudere winters uit het Noorden en het Oosten naar Vlaanderen afzakken om te overwinteren, zijn er momenteel in erg lage aantallen, bijvoorbeeld kramsvogels en kepen. Die overwinteren momenteel noordelijker in Europa. Voor vogels die in strenge winters nogal eens het loodje leggen (van ijsvogels en winterkoningen tot cetti’s zangers) is dit zachte winterweer dan weer een godsgeschenk. Hun populaties worden alvast niet gedecimeerd. 

Samengevat: ondanks het zachte weer zijn veel dieren nog in winterrust. Het is af te wachten of dat de komende weken ook zo zal blijven.

En wat de planten betreft? Hazelaar, gaspeldoorn en forsythia staan in januari in bloei. Maar dat is anno 2020 het nieuwe normaal geworden.

Heb je zelf een egel zien rondrennen? Geef jouw winterse dierenwaarnemingen door via www.waarnemingen.be. 

Tekst: Wim Veraghtert & Dominique Verbelen (Natuurpunt Studie)