De vleermuizentrek: volop bezig, bijna onzichtbaar

Het is weer die tijd van het jaar: de vogeltrek is in volle gang. Roofvogels, zangvogels, watervogels,… allemaal brengen ze vogelkijkend Vlaanderen op de been, verrekijkers en telescopen in de aanslag. Bij het vallen van de avond zoeken veel trekvogels een slaapplaats op. Niet veel later, wanneer iedereen slaapt… slaan duizenden kleine vleermuizen hun vleugels open voor hun nachtelijke tocht naar het zuiden. Daarbij leggen ze soms grote afstanden af. De vleermuizentrek onder de loep.

Over de vleermuizentrek was in Europa tot voor kort maar weinig gekend: verspreid over het vasteland waren er wel terugmeldingen van her en der geringde dieren, in o.a. Frankrijk en Duitsland zelfs al sinds de jaren 1930, maar door de beperkingen van die methode bleven de grote vragen onbeantwoord. Tot nu: dankzij grootschalig ringonderzoek in o.a. Letland, Duitsland en Groot-Brittannië, de inzet van warmtecamera’s, automatische ultrasoon-detectoren, piepkleine radiozendertjes, GPS-loggers, isotopenonderzoek en andere hightech methodes hebben we anno 2019 eindelijk een beter beeld van het fenomeen. De resultaten zijn vrij spectaculair: sommige vleermuizen blijken zelfs de Noordzee over te vliegen richting de Britse eilanden en vice versa, sommige dieren leggen onverwacht grote afstanden af, soms tot wel 2500 km. Zoals gewoonlijk brengen antwoorden echter ook nieuwe vragen: waarom vliegen sommige vleermuizen zulke grote afstanden? Waar exact vliegen ze dan de Noordzee over? Doen ze dat met opzet, of eerder per ongeluk?   

Gevel-spotting: made in Belgium
Een wat vreemde gewoonte van vleermuizen op trek, is dat ze  niet altijd de moeite nemen om onderweg een schuilplaats te zoeken: sommige dieren hangen zich overdag gewoon ergens tegen de gevel van een gebouw te rusten. Het fenomeen doet zich blijkbaar vooral voor langs de kust, en gezien de Belgische kust per strekkende kilometer nogal wat bebouwing  telt, is het ‘gevel-spotten’ hier sinds een paar jaar uitgegroeid tot een nieuwe methode om de vleermuizentrek te monitoren. We wekten er zelfs de interesse mee van onze Noord-Franse collega’s , die ons uitnodigden voor de eerste excursie ‘gevel-spotting’ langs de Noord-Franse kust. Met resultaat: in Bray-Dunes liet een ruige dwergvleermuis zich uitgebreid bewonderen en fotograferen, en ook in Oostende werden die dag twee ruige dwergvleermuizen gespot. Doordat geen van de diertjes geringd was, is hun herkomst moeilijk te achterhalen, maar wellicht hadden ze tot dan al minstens duizend nachtelijke vliegkilometers op de teller. 

Een reis vol gevaren
Helaas is het niet allemaal rozengeur onder de maneschijn: op hun lange tocht moeten vleermuizen tal van bedreigingen trotseren: een netwerk van fel verlichte wegen, woon- en industriegebieden, uitgestrekte landbouwgebieden met weinig schuilmogelijkheid of voedselaanbod, en niet in het minst: een toenemend aantal windmolens op land en op zee. Die windmolens zijn natuurlijk onontbeerlijk bij de energietransitie, maar wanneer ze op de verkeerde plek en op het verkeerde moment draaien, blijken er soms grote aantallen slachtoffers te vallen. Om windmolens dus helemaal ‘duurzaam’ te mogen noemen, zijn er toch wel wat randvoorwaarden in acht te nemen, en net daar wringt het schoentje: het vraagt tijd om de recent verzamelde kennis en inzichten om te zetten in slim beleid. 

Afbeelding

Studie-tweedaagse over vleermuizenmigratie
Op 8 en 9 november 2019  organiseren het Vlaams Instituut voor de Zee, het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt  een internationale studie-tweedaagse. Voor het eerst ooit in België komen vleermuizenonderzoekers uit binnen- en buitenland twee dagen samen om zich over het fenomeen vleermuizentrek te buigen, kennis uit te wisselen en antwoorden te vinden op de meest prangende vragen. De geografische focus ligt daarbij op de landen en regio’s rond de Noordzee, met nu en dan een zijsprongetje naar het binnenland.

Heb je affiniteit met vleermuizen of ben je actief in de windenergiesector en wil je de studie-tweedaagse bijwonen? Dan kun je je aanmelden via deze link activiteiten. Het programma met sprekers en workshops vind je onderaan. Inschrijven kan ook voor één van beide dagen. Op vrijdag is de voertaal Engels en spitten we de thema's dieper uit. Zaterdag is er dan de Jubileum-studiedag: de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt Studie mag veertig kaarsjes uitblazen. Op zaterdag is Nederlands de voertaal, afgewisseld met Engels en Frans. We zien uit naar jouw komst! 

Deze studiedag kadert in het micro-Interreg-project Chiro'Act en wordt georganiseerd door het Vlaams Instituut voor de Zee, het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, het Regionaal Landschap Houtland en de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt Studie. 

tekst: Bob Vandendriessche & Hans Vermeiren (Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt)

Afbeelding

Afbeelding