Droogte in Zuid-Europa drijft sommige vogels naar het noorden

Dit voorjaar konden er in Vlaanderen opmerkelijke aantallen steltkluten en zwarte ibissen opgetekend worden. Het is geen toeval dat het hier gaat om waterminnende soorten die hun bolwerken hebben in Zuid-Europa.

De steltkluut is een Zuid-Europese soort die aangestuurd door klimaatverandering de laatste decennia aan een voorzichtige opmars naar het noorden bezig is. De laatste jaren wordt het ook in Vlaanderen steeds meer een gewone verschijning. Vooral de Oostkustpolders, IJzervallei en Antwerpen Linkeroever vallen in de smaak. Het eerste broedgeval dateert van 1997 en van 2013 tot 2018 schommelde de Vlaamse populatie tussen 5 en 22 broedparen. Dit jaar zit de soort op recordkoers. Momenteel verblijven in Vlaanderen minstens een 200-tal steltkluten. Geprefereerde gebieden zijn het Blankaartgebied in Woumen (tot 70-tal exemplaren), Kwetshage in Varsenare (tot bijna 60) en Antwerpen-Linkeroever (ruim 30). Ook elders in Vlaanderen worden her en der kleine groepjes gezien. Het is nog wat te vroeg om nu al een prognose te geven over het aantal broedparen dat dit jaar verwacht kan worden, maar het staat nu al vast dat een historisch maximum bereikt zal worden.

Droge zuiden

In het verleden werd reeds een duidelijk omgekeerd verband aangetoond tussen de aantallen steltkluten in Nederland en de hoeveelheid neerslag in winter en vroege voorjaar in Zuidwest-Europa (Boele 2012, Boele et al. 2019). Het mag dan ook niet verbazen dat met de extreme droogte die momenteel grote delen van Zuid-Europa teistert de aantallen steltkluten in onze contreien pieken. Anderzijds kunnen steltkluten zich ook pas vestigen in Vlaanderen wanneer voldoende geschikt broed- en foerageerhabitat aanwezig is. Het is dan ook geen toeval dat in de drie eerder vernoemde kerngebieden de afgelopen jaren grootschalige natuurinrichtingswerken zijn uitgevoerd in functie van wetlandherstel en vernatting. 

Ook met zwarte ibis lijkt er wat aan de hand. Wereldwijd heeft deze soort een enorm areaal, maar in Europa ligt het zwaartepunt in het Mediterrane gebied waar de aantallen de voorbije decennia spectaculair gestegen zijn. Net als de steltkluut heeft deze soort een voorkeur voor ondiepe waterpartijen (moerassen, overstroomde graslanden e.d.). De voorgaande jaren werden er geregeld zwarte ibissen gemeld in Vlaanderen die vaak lang bleven pleisteren of zelfs overwinterden. De aantallen bleven echter bescheiden met zelden meer dan enkele exemplaren. In 2021 werd wel eens een groepje van 6 ex. gezien bij het Zwin in Knokke. Aanvankelijk lagen de waarnemingen in het voorjaar van 2023 in dezelfde lijn. In april pleisterden er 3 ex. in de Pallieterpolder bij Lier en 2 ex. in het Viersels gebroekt. Op 19 april vloog echter een groep van 10 ex. over de Maten in Genk, een eerste aanwijzing dat er iets uitzonderlijk aan de hand was dit jaar.

Afbeelding

Zwarte ibissen (foto: Peter Gabriëls)

Op 4 mei was het pas echt goed raak. Een indrukwekkende groep van 22 ex. vloog eerst over Wijvenheide (Zonhoven) om dan neer te strijken in de overstroomde graslanden van het Schulensbroek. Ze kregen daar heel wat bekijks en hun aantal liep nog verder op tot 26 ex. De avond van 8 mei vloog om 17u34 een groep van 20 ex. eerst over het Turnhouts Vennengebied en om 19u24 over Lekkerkerk, Nederland (60 km NNW in bijna 2u). Dit gaat quasi zeker om dezelfde vogels. De resterende 6 ex. werden op 10 mei herontdekt bij Aldeneik in de Maasvallei. Voor zover we weten gaat het hier om de grootste groep ooit in de Benelux. Ook dit kan niet los gezien worden van de droogte in Zuid-Europa. Het zou niet verbazen als er nog meer waarnemingen zouden volgen en het is zelfs niet uitgesloten dat de zwarte ibis op termijn een broedvogel wordt in Vlaanderen.

Afbeelding

Zwarte ibis, Schulensbroek, 8 mei. Merk op dat de naam zwarte ibis nogal ongelukkig gekozen is en afbreuk doet aan de prachtige kleuren en glans bij deze vogel in broedkleed. De Engelse benaming Glossy Ibis is op dat vlak veel beter. (foto: Maarten Drybooms)

Net als bij de steltkluut hebben de zwarte ibissen een duidelijke voorkeur voor natuurgebieden waar meer ruimte gecreëerd is voor water. In het Schulensbroek is net het LIFE-project Delta bijna afgerond met heel wat ingrepen om het gebied te vernatten. Dat uitgerekend deze gebieden nu zo goed scoren toont dat dit beheer zijn vruchten afwerpt.

Natuurherstel werkt! Klopt jouw hart voor de natuur? Teken het Natuurmanifest! www.natuurinhethart.be

Tekst: Koen Leysen (Natuurpunt) & Koen Devos (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek)