Een ander waterpeilbeheer is nodig in onze strijd tegen de droogte

DOSSIER DROOGTE

Onze natuur heeft het zwaar. Dit is al het vijfde droge voorjaar in zes jaar tijd. Samen met wetenschappers en experten bekijkt Natuurpunt het effect van die droogte op onze natuur. Welke soorten lijden hier het meest onder en zijn er ook oplossingen? Volg het Dossier Droogte

Een ander waterpeilbeheer is nodig in onze strijd tegen de droogte

In de winter hebben we in België een overschot aan water, en in de zomer hebben we de laatste jaren vaak een tekort. Door dit tekort zakt het grondwater in de bodem te diep weg. De debieten en waterpeilen van onze waterlopen bepalen mee hoe snel het grondwater in de nabijgelegen gebieden wegzakt in de bodem. Dit waterpeil wordt meestal kunstmatig geregeld door de waterbeheerders. Er is een winter- en een zomerpeil. Het winterpeil wordt laag gehouden waardoor het overtollige water wordt afgevoerd. In de zomer stijgt het peil dan weer om het proces van verdroging te remmen. Een snellere omschakeling van winter- naar zomerpeil zou ons heel wat water besparen en ons beter wapenen tegen een droog voorjaar.

Het vijfde droge jaar in zes jaar tijd. Van veel ecosystemen, planten en dieren in ons land wordt opnieuw het uiterste gevraagd nu de waterstanden in onze bodems en waterlopen diep blijven wegzakken. De situatie is dramatisch voor het aquatisch leven: voor de eerste helft van 2022 ligt het aantal gevallen van vissterfte al hoger dan in dezelfde periode van het recordjaar 2020.Het lijkt dat we weinig meer kunnen doen dan lijdzaam toekijken op zulke extreme droogte. Dat klopt echter maar voor een deel. 

Het regelen van de waterpeilen

De hoeveelheid water in onze waterlopen wordt doorheen het jaar grotendeels kunstmatig bepaald. Voor het regelen van het waterpeil hebben de Vlaamse waterbeheerders een stelsel van pompgemalen, stuwen en sluizen ter beschikking waarmee ze het debiet en peil van de waterlopen aanpassen naar de noden van hun omgeving. Vraag is echter of het beleid op momenten dat de natuur en omgeving minder afzien, wel genoeg anticipeert op mogelijke droge voorjaren en zomers. Het winterpeil is bijvoorbeeld vaak zo laag ingesteld dat het water zo snel wegvloeit waardoor het geen tijd heeft om in de bodem te dringen. Zo wordt er in het voorjaar al gestart met een kunstmatig verlaagd grondwaterpeil dat eigenlijk van nature al verder wegzakt doorheen het voorjaar en zomer. 

Waterbeheerders hebben de voorbije jaren weliswaar al maatregelen getroffen om met de droogte om te gaan. Zo wordt het waterpeil ‘s zomers soms kunstmatig hoog gehouden door water uit rivieren en kanalen in grachten en beken te pompen. Regelmatig wordt het hogere zomerpeil ook al vroeger ingesteld dan voorheen, maar toch nog meestal iets te laat.Het vernattende effect van het hogere zomerpeil op gronden aanliggend aan de waterlopen is ook heel beperkt. Dit reikt hooguit enkele meters diep in de oevers van de waterlopen. De uitgedroogde graslanden en akkers die op tientallen meters van de waterlopen liggen, voelen m.a.w. nauwelijks positieve effecten van de hoge zomerpeilen. Het zorgt er hooguit voor dat de grondwaterstanden, die dan al laag staan, ietwat trager wegzakken.

In de praktijk

In natuurgebied Vinderhoutse bossen nabij Gent ligt het winterpeil in de naburige waterlopen 0,5 m lager dan het zomerpeil. In 2020 werd het zomerpeil pas ingesteld in juni, erg laat dus. In 2021 besliste de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in samenspraak met Natuurpunt om eind april al over te gaan naar het zomerpeil. In maart 2022 was het waterpeil in de waterlopen echter al even ver weggezakt als het jaar ervoor in april. Daarom werd opnieuw beslist om het zomerpeil vroeger in te stellen naar eind maart. Een zeer positieve evolutie die ons toch weer wat water bespaart, maar in 2022 mocht eigenlijk zelfs nog vroeger gestart worden want eind maart stonden de meeste grachten rondom de Vinderhoutse bossen al nagenoeg droog.

Afbeelding

Verschillende waterpeilen in de Vinderhoutse bossen (c) Matthias Strubbe

Aanpassing waterpeilen

De vraag stelt zich dus of een dergelijk waterbeleid nog spoort met de dringende noodzaak om ons land, economie en natuur te beschermen tegen droogteperiodes zoals we die vandaag meemaken. Vanuit de natuursector vragen wij waterbeheerders al gedurende lange tijd om hogere waterstanden toe te laten in de winter en het voorjaar nabij natuurgebieden. Tot voor kort stond dit echter haaks op de wensen van de landbouw en omwonenden. Er is enerzijds de vaak onterechte vrees voor overstromingen in woongebieden die in overstromingsgevoelige gebieden liggen. Anderzijds zorgt het versneld droogleggen van terreinen ervoor dat landbouwers sneller van start kunnen gaan met het bewerken van de bodem voor het telen van gewassen. Dit is natuurlijk vanuit hun oogpunt een te begrijpen maatregel. Maar is deze maatregel dan nu nog even relevant en wenselijk als zeg maar 10 jaar geleden? De droogteproblematiek zorgt ondertussen voor veel lagere opbrengsten of zelfs het mislukken van oogsten. Zou het dan niet gunstiger zijn om het water in de winter meer en langer vast te houden en net wel rekening te gaan houden met een droog voorjaar? Zodat het water ook de tijd krijgt om onze grondwaterstanden aan te vullen.

Het positieve aan dit verhaal is dat de oplossing voor het probleem makkelijk en snel toepasbaar is en weinig kost. Natuurpunt is dan ook sterk vragende partij om hier werk van te maken. Om het water langer te kunnen vasthouden en minder snel te doen wegzakken zouden we sneller moeten omschakelen van het winterpeil naar het zomerpeil en dit van zodra zich de eerste weken van droogte in het vroege voorjaar aankondigen. Of zou men als tussenoplossing kunnen nadenken over een intermediair voorjaarspeil dat bijvoorbeeld vanaf begin maart reeds wordt ingeschakeld. 

 Tekst: Matthias Strubbe (Natuurpunt Beheer) & Robin Verachtert (Natuurpunt Beleid)