Hoe redden we de lentevuurspin in Vlaanderen?

De afgelopen 13 jaar zijn er heel wat inspanningen geleverd om de sterk bedreigde lentevuurspin niet te laten uitsterven in Vlaanderen. Tot 2018 bevond de grootste Belgische kolonie zich in Lommel, maar de aanleg van het zonnepanelenpark op Kristalpark III zorgde, volgens een wetenschappelijke berekening, voor het verlies van tienduizenden exemplaren. Om uitsterven tegen te gaan, zijn er tussen 2009 en 2021 meer dan 2000 exemplaren verhuisd naar nieuwe locaties. Daarvan zijn er zeker nog een viertal bewoond. Of de verhuisoperaties ook op lange termijn geslaagd zijn, is nog niet te zeggen.

Het is een wilde rit geweest: de immense inspanningen -vaak door vrijwilligers- die sinds 2010 gedaan zijn om een indrukwekkende populatie met tienduizenden exemplaren van de lentevuurspin te verplaatsen naar andere locaties. Het was een onmogelijke opdracht, dus uiteindelijk werd 'slechts' een deel van die 'reuzenkolonie' verplaatst. De reden voor die operatie was het feit dat de plaats waar de populatie gevestigd was, bestemd is als industriegrond. Daar gebeurden al allerlei ontwikkelingen die het leefgebied van de spin onherroepelijk vernietigen en die evolutie zet zich vandaag nog volop verder.

Een groep van natuurbeschermers zag dit gebeuren en besloot de hand aan de ploeg te slaan en zoveel mogelijk van de aanwezige lentevuurspinnenpopulatie te redden door exemplaren te verhuizen naar beter beschermde gebieden.

Tussen 2009 en 2021 zijn zo meer dan 2000 exemplaren verhuisd naar een 8-tal nieuwe locaties, waarvan er voorlopig zeker een 4-tal nog bewoond zijn. Of de verhuisoperaties ook op lange termijn geslaagd zijn, is nog niet te zeggen.

Afbeelding

Natuurpuntvrijwilligers tijdens meetnettelling op zoek naar webjes van de lentevuurspin op een translocatiebestemming: Lommel 4/9/2022. © Mona Van Dousselaere

Waarom transloceren?

Naast het gegeven van het verdwijnende habitat op de industriegronden van Kristalpark III in Lommel, levert de levenswijze van de lentevuurspin zelf ook enkele argumenten tot ingrijpen:

De lentevuurspin verspreidt zich heel moeizaam. Jongen die het nest verlaten, gaan zich in tegenstelling tot veel andere spinnensoorten niet via ‘ballooning’ (het uitscheiden van een spinnendraad tot die genoeg wind vangt om de spin mee te voeren) verspreiden en vestigen zich vaak in een straal van enkele tientallen centimeters van dat nest. Obstakels als lokale autowegen vormen voor deze soort een onoverbrugbare barrière. Samen met een extreem versnipperd landschap vormt dit een dodelijke cocktail die maakt dat leefgebied waar deze soort om een of andere reden verdwijnt, ook nadat het terug geschikte habitat wordt, niet op natuurlijke wijze kan gekoloniseerd worden. De facto zitten we dan met een uitdoofscenario voor de lentevuurspin in Vlaanderen.

Ook de wereldwijde situatie van de lentevuurspin is erg precair. De soort komt alleen voor in Noordwest-Europa, met een beperkt aantal populaties, en soortgerichte beschermingsmaatregelen zijn eerder schaars. Dit maakt dat ook Vlaanderen een belangrijke verantwoordelijkheid draagt in het voortbestaan van de soort. De lentevuurspin is dan ook aangeduid als Vlaams Prioritaire Soort en is ze een provinciaal prioritaire soort in Limburg.

Hoe staat het met de lentevuurspin in België?

De Belgische verspreiding van de lentevuurspin beperkt zich momenteel tot locaties in Vlaanderen. Op dit moment is de soort met zekerheid aanwezig op acht locaties. Vier daarvan zijn oorspronkelijke vestigingen terwijl vier andere plaatsen zijn waar de soort via translocatie belandde. Vier locaties bevinden zich op grondgebied Lommel, drie op grondgebied Hechtel-Eksel en één in Genk. Wat opvalt is enerzijds dat de toestand van drie populaties nog onbekend is en dit omwille van hun recente ontstaan (pas na een translocatie in het jaar 2021) of ontdekking (één populatie werd pas in 2022 ontdekt). Anderzijds is duidelijk dat de gekende toestand niet positief is en dat stemt ook overeen met het algemeen aanvoelen van de mensen die bij de monitoring-, behouds- en beschermingsactiviteiten rond de lentevuurspin betrokken zijn.

In 2018 verloren we het allergrootste deel van de grootste Belgische kolonie. De aanleg van een zonnepanelenpark op Kristalpark III zorgde volgens een wetenschappelijke berekening voor het verlies van tienduizenden exemplaren.

Afbeelding

De lentevuurspin en ook haar translocatie krijgen de nodige media-aandacht. (Het Laatste Nieuws, 3 september 2018)

Wat is nodig om de lentevuurspin in Vlaanderen te redden?

Er is in de eerste plaats nood aan een concreet reddingsplan met bijbehorende timing op niet te lange termijn. We kunnen daarvoor inspiratie halen bij het Engelse Ladybird spider species recovery project. Ook een duurzame en structurele opvolging is nodig van alle populaties, zowel oorspronkelijk als getransloceerd.

Er is ook meer onderzoek nodig om meer inzicht te krijgen in de habitatvereisten, omdat de lentevuurspin in Vlaanderen, in tegenstelling tot Engeland waar de soort beperkt is tot oude heide, twee relatief verschillende habitattypes gebruikt: oudere heide met open vlekken enerzijds en grasland zonder heide met open vlekken anderzijds, beide weliswaar in droge, warme zandige omgevingen.

Het lijkt verstandig om de locatie van concrete lentevuurspinpopulaties of -kolonies, in navolging van de Engelsen, niet publiek bekend te maken. Op dit moment is dat ook de praktijk (waarnemingen van de soort worden bv. op Waarnemingen.be automatisch vervaagd), maar hierrond zou best eens een grondige denkoefening worden gemaakt met concrete overkoepelende afspraken tot gevolg.

Ten slotte rest de vraag in hoeverre aan al deze noden beantwoord kan worden zonder structurele financiering. En wat is nodig om zo’n structurele financiering mogelijk te maken? Misschien moet de lentevuurpin wel formeel beschermd worden door ze op te nemen in de bijlagen van het soortenbesluit en kunnen we een Soortenbeschermingsprogramma opmaken voor dit pareltje van onze natuur? Het zijn niet mijn woorden, die de lentevuurspin beschreven als 'National Geographic in België' of als 'onze reuzenpanda', en dat zelfs een hele tijd voor het diertje prominent figureerde in de film en Canvasreeks 'Onze natuur'.

Een uitgebreid artikel rond de translocatie van de lentevuurspin verscheen eerder in NatuurFocus in maart 2023.

Tekst: Koen Van Keer (Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL)