Henk Wallays

Klimaatverandering blijft zuiderse bijen opleveren in 2021

17 jan 2022
Categorieën
Natuurbericht
Klimaat


In tegenstelling tot de voorbije jaren, waarbij menig bijenexcursie een zweterige en met zonnecrème doordrenkte activiteit werd, waren de weergoden ons in 2021 wat minder goed gezind. Het bijenseizoen werd getypeerd door weinig zonnige dagen en veel regen. Niettemin was 2021 een erg boeiend jaar in de bijenwereld. Een overzicht.

Voorjaar

Bij een excursie in de grensmaasvallei werden op 16 april verschillende tweecellige zandbijen (Andrena lagopus) gevonden door enkele vrijwilligers van Aculea. Deze bijensoort is een specialist op kruisbloemigen die zijn areaal sterk aan het uitbreiden is en pas in 2020 voor het eerst in België is aangetroffen. In datzelfde jaar dook ze ook al op in Nederland. In 2021 was Vlaanderen dus aan de beurt. De Nederlandse naam verwijst naar de aanwezigheid van 2 ‘cubitaalcellen’ op de vleugels. Dit is erg bijzonder gezien alle andere zandbijen er 3 hebben.

De groene zandbij (Andrena viridescens) wordt al enkele jaren vaker waargenomen. Wellicht profiteert de soort van klimaatverandering, maar wordt er ook beter gezocht. Het bijtje is immers slechts 8 mm groot. Waarnemingen van de koekoeksbij Nomada atroscutellaris, die haar eitjes in de nestjes van deze zeldzame zandbij legt, bleven tot nu toe uit in ons land. Op 12 mei vond Lieven Decrick in Destelheide te Dworp echter een exemplaar bij een populatie Groene zandbijen. Bevestiging kwam er ook uit Limburg, waar David De Grave een vrouwtje vond in de Maasvallei. Deze soort is dus nieuw voor ons land. Er is nog geen definitieve Nederlandse naam gekozen.

Zomer

Het Antwerpse havengebied staat al enkele jaren bekend als hotspot voor bijzondere bijen. De bloemrijke ruderale terreinen, die door het vele beton in de haven erg warm zijn, trekken allerlei zuiderse bijensoorten aan. Eind juni vond Win Vertommen er een Kahr’s maskerbij (Hylaeus kahri) en begin juli vond Chantal Deschepper er op praktisch dezelfde plaats een gekielde maskerbij (Hylaeus angustatus). Beiden soorten waren nieuw voor Vlaanderen. Deze maskerbijen zijn in België enkel nog maar van warme (kalk)graslanden en heidegebieden in Wallonië bekend. Door hun geringe grootte en onopvallend gedrag worden ze niet zo snel opgemerkt.

De vrijwilligers van Aculea West-Vlaanderen steken regelmatig de taalgrens over om er te gaan inventariseren, zo ook op 18 juli van dit jaar, waarbij er grondig gezocht werd naar bijen in een groeve in Moeskroen. Hier vond Tim De Blanck een afwijkende tronkenbij, die bij nadere controle een braamtronkenbij (Heriades rubicola) bleek te zijn. Deze soort werd al enkele jaren verwacht in ons land, maar dit is nu de eerste bevestigde waarneming van de soort in ons land. Op diezelfde dag in juli werd Ceratina chalybea nieuw voor ons land ontdekt in het Luxemburgse Herbeumont. Vrijwilliger Olivier Foubert ontdekte deze soort tijdens het jaarlijkse ongewerveldenweekend. Het is een vrij grote ertsbij die voornamelijk op composieten wordt aangetroffen. Ze kreeg de Nederlandse naam grote ertsbij. 

In juli vond de jaarlijkse knautiabijentelling van de populaties rond Hoegaarden plaats. Ondanks de betere omstandigheden voor knautiabij, met grotere aantallen bloeiende beemdkroon dankzij een volgehouden aangepast beheer, breidt de soort toch erg moeilijk uit. Een opsteker voor het titanenwerk van Pieter Vanormelingen is wel dat vanop de grootste populaties de aantallen knautiabij nog steeds toenemen.

Vrijwilligers van het Zeisteam & Aculea aan de slag voor de knautiabij in oktober 2021 in Rosdel (foto: Pieter-Jan Alles)

Besluit

Bij het lezen van deze nieuwe ontdekkingen kan het idee ontstaan dat het alleen maar rozengeur en maneschijn is in de bijenwereld. De nieuwe vondsten zijn echter te verklaren door de combinatie van een warmer microklimaat door klimaatverandering en de sterk toenemende kennis over wilde bijen in ons land.

Dit verandert spijtig genoeg niets aan het grote aandeel bedreigde bijensoorten in onze contreien, wat af te leiden valt uit de Belgische Rode Lijst voor de Wilde bijen die in 2019 verscheen. Recent merken we bijvoorbeeld dat enkele soorten, zoals roodpotige groefbij en goudpootzandbij minder frequent worden waargenomen. Wat deze vermoedelijke afname veroorzaakt is dan weer nog onvoldoende gekend. 

Samengevat was 2021 alweer een zeer boeiend bijenjaar, waarin al zeker drie nieuwe soorten voor ons land werden waargenomen en nog eens drie soorten nieuw waren voor Vlaanderen. Benieuwd wat 2022 zal brengen!

Tekst: Ward Tamsyn, Jens D’Haeseleer en Win Vertommen (Natuurpunt Studie)