Klimaatverandering dreigt trekvogels te nekken

In 2011 streek de Grauwe klauwier uitzonderlijk laat neer in Europa. Dankzij de EuroBirdPortal-applicatie wordt dit fenomeen voor het eerst visueel weergegeven. Verwacht wordt dat de klimaatverandering trekkende vogels meer en meer onder druk zal zetten.

Lente 2011. Waarnemers kijken halsreikend uit naar de komst van talloze trekvogels. Maar enkele vogelsoorten laten op zich wachten. Ook de Grauwe Klauwier - een zeldzame broedvogel in Vlaanderen met rossig verenkleed, grijze kop en zwart zorro-masker - verschijnt maar niet aan de horizon.

Vreemd, want de laatste decennia komen trekvogels als gevolg van de klimaatverandering steeds vroeger toe. Uiteindelijk worden de eerste klauwieren waargenomen, 20 dagen later dan het jaar voordien. Na heel wat speculatie over het hoe en waarom kwam het antwoord uit de Hoorn van Afrika (o.a. Ethiopië en Somalië); die regio ging gebukt onder extreme droogte en zware hongersnood. Ook de Grauwe Klauwier leed hieronder. Overwinteren doet de vogel in het zuidelijke Afrika, maar in de Hoorn van Afrika onderbreekt hij zijn lentetrek naar de broedgebieden in Europa, om er vetreserves op te slaan. Normaal heeft deze regio alles te bieden wat het beestje nodig heeft, maar in 2011 niet. Uiteindelijk duurde het veel langer vooraleer de Grauwe Klauwieren voldoende reserves hadden opgebouwd om de trek naar onze streken te kunnen voortzetten.

Deze uitzonderlijke vertraging en haar oorzaak werden al eerder beschreven, ook in Natuur.oriolus. Maar nooit eerder werd dit fenomeen zo duidelijk weergegeven als nu met de EuroBirdPortal-applicatie (EBP). In dit project van de European Bird Cencus Council (EBCC) werd informatie van 100.000 vrijwilligers gebundeld en werden 30 miljoen waarnemingen per jaar in elkaar gepuzzeld tot zeer boeiend, week per week bewegend kaartmateriaal. Dankzij zulke grote aantallen waarnemingen kunnen patronen over heel Europa aangetoond worden en kunnen beschermingsmaatregelen worden verfijnd.

Afbeelding

Afbeelding: Nooit eerder werd zo duidelijk aangetoond hoe laat de Grauwe klauwier in 2011 bij ons arriveerde ten opzichte van 2013 als met deze EBP-applicatie.

Maar dit verhaal blijft niet hangen bij die ene gebeurtenis uit het verleden, integendeel. Klimaatverandering dreigt de trek van vogels alsmaar meer te verstoren. Zo worden trekvogels gedwongen om steeds vroeger te arriveren op hun broedplaatsen. Dat is nodig om gesynchroniseerd te blijven met het seizoen en dus ook het voedsel dat ze nodig hebben. De meeste trekvogels slagen hier ook in, vooral diegene die van minder ver moeten komen. Maar de hele rits lange-afstandstrekkers (komende van Afrika, zoals de Grauwe Klauwier) heeft het daar veel moeilijker mee en dreigt te laat neer te strijken. Hierdoor kunnen ze de piek van bv. rupsen mislopen, want ook die vindt door de klimaatopwarming steeds vroeger plaats. Voor broedende vogels is dat een groot probleem; het gevaar bestaat dat trekvogels minder eieren per nest leggen en dat de kans op een tweede broedsel zelfs helemaal verloren gaat.

Wanneer daarbovenop een droogte in Afrika vogelsoorten dwingt om pas later te vertrekken naar Europa, worden de klappen alleen maar raker. Extreme droogtes vonden ook vroeger al plaats, maar het risico bestaat dat ze vaker zullen voorkomen en erger zullen zijn. Droogtes maken voedsel en rustplekken schaars en de concurrentie groter. Verschillende vogels dreigen de trek op die manier niet te overleven. Zij die wel kunnen verder trekken naar Europa om er te broeden, riskeren om te laat aan te komen in bovendien minder goede condities.

Tekst: Gerald Driessens & Marc Herremans, Natuurpunt Studie & Han Lagring, Natuurpunt
Meer kaarten: http://www.eurobirdportal.org/