Kunstlicht verstoort relaties tussen planten & insecten

In vergelijking met klimaatverandering of vermesting lijkt lichtpollutie misschien een mineur milieuprobleem. Maar de effecten van lichtvervuiling zijn sterk onderschat. Steeds meer onderzoeken tonen aan hoe het gebrek aan nachtelijke duisternis door een overdaad aan kunstlicht verstorend werkt voor mens én natuur. In een reeks natuurberichten onderzoeken we de impact hiervan.

Kunstlicht verstoort relaties tussen planten & insecten

Vele soorten insecten hebben een nauwe, maar complexe band met planten. Sommige insectensoorten bezoeken bloemen en zijn belangrijke bestuivers, terwijl andere soorten net zaden en bladeren eten. Maar insecten staan onder druk. Steeds meer onderzoek toont aan dat die complexe interacties tussen insecten en planten verstoord worden door nachtelijk kunstlicht.

Nachtelijke verlichting, van bv. straatlantaarns, sportvelden, tuinlampen of reclamepanelen kan de interacties tussen insecten en planten op vele manieren beïnvloeden. Licht kan het gedrag van insecten beïnvloeden, denk maar aan nachtvlinders die aangetrokken worden tot lampen en niet meer foerageren. Naast de directe effecten zijn er ook allerlei onrechtstreekse effecten op insecten, bv. door gewijzigde kwaliteit van nectar of bladeren, of door een verandering in het aantal of het gedrag van insecteneters. 

Nachtlicht verandert bestuiving ‘s nachts… en overdag

Hoewel minder zichtbaar dan wilde bijen, hommels of zweefvliegen, bezoeken ook veel nachtactieve insecten, zoals nachtvlinders, bloemen. Daardoor spelen deze soorten ook een belangrijke rol in bestuiving. Nachtelijke verlichting zorgt meestal voor minder bezoeken door bestuivers ‘s nachts, en daardoor voor mindere zaadzetting.  Zo worden vele soorten nachtvlinders aangetrokken door verlichting, en blijven ze vaak rond de lamp cirkelen. Dan hebben ze geen tijd om hun normale gedrag te vertonen, en bloemen te bezoeken. 

Maar een onverwacht resultaat is dat nachtelijke verlichting ook de bestuiving overdag, door bv. hommels en wilde bijen, kan beïnvloeden. Het effect hangt af van plantensoort tot plantensoort, waarbij sommige planten net méér bezocht worden overdag, omdat niemand ‘s nachts de nectar dronk, terwijl andere soorten veel minder bezocht worden, omdat de plant minder nectar produceert. 

Afbeelding

Bestuiving wordt beïnvloed door lichtvervuiling (foto: Frans Vandemaele/fotoopa).

Plantenvraat verandert, ook buiten het verlichte gebied

Net als bij bestuiving zijn effecten soort-specifiek, bij de meeste plantensoorten wordt méér vraat waargenomen bij verlichting (tot dubbel zoveel!), maar andere soorten worden net minder gesmaakt als ze onder verlichting groeien. De effecten van verlichting op plantenvraat zijn niet enkel beperkt tot het verlichte stuk onder de lamp. Zo vond een studie op avondkoekoeksbloem dat vraat door rupsen van de silene-uil het hoogste was op planten die enkele meters van een lamp stonden, in de duisternis net naast het verlichte deel. Daar werd meer gegeten dan direct onder de lamp, maar ook meer dan op tientallen meters van de lamp. Vermoedelijk worden de motten-vrouwtjes aangetrokken door de verlichting, maar verkiezen ze dan toch om hun eitjes af te zetten in de duisternis. En dus komen er meer rupsen net naast het verlichte deel. 

Lichtvervuiling beïnvloedt ook eigenschappen van planten en bijgevolg indirect, de ongewervelden die daarvan eten. Zo werd vastgesteld dat rupsen van de kweekgrasuil (een nachtvlinder) zich minder goed ontwikkelen op gras dat onder kunstlicht groeit. Dat gras bleek taaier, en bijgevolg minder geschikt als voedsel voor rupsen. Uit rupsentellingen in Engelse wegbermen werd een enorm effect van verlichting vastgesteld: 47% minder rupsen in houtkanten bij straatverlichting en 33% minder rupsen in verlichte grazige bermen. Daarbij bleek het negatieve effect van LED-verlichting groter dan dat van klassieke, gele natriumlampen. De Britse onderzoekers waarschuwen voor mogelijke cascade-effecten. Het onderzoek naar rupsen in houtkanten gebeurde in het voorjaar, tijdens de rupsenpiek van een aantal spannersoorten. Die spanners maken een belangrijk deel uit van het menu van zangvogels zoals mezen. Het broedsucces van lokale vogelpopulaties kan dus lijden onder de terugval van de aantallen rupsen. 

Amerikaans onderzoek toonde aan dat invasieve grassen beter groeien onder kunstlicht, en dus nog meer in staat zijn om inheemse planten te verdringen: dat betekent minder geschikte waardplanten voor insecten. 

De effecten van lichtvervuiling op plant-insect-relaties zijn complex. Wanneer bladluiskolonies worden blootgesteld aan verschillende lichtsterktes, nemen ze, verrassend genoeg, het sterkst af bij lage lichtsterktes. Mogelijk heeft dat te maken met de aantallen parasitaire wespen, die hun gastheer beter weten te vinden bij lage lichthoeveelheden dan in complete duisternis. Bij sterk kunstlicht werden de sluipwespen afgeschrikt, waardoor de bladluizen minder last hadden van parasitisme en bijgevolg toenamen. 

Timing 

Nachtelijke verlichting kan ook de timing van zowel planten als insecten verstoren. Zo kunnen planten die onder een lamp staan het seizoen verkeerd inschatten en vroeger in blad komen, of vroeger bloeien, en zo is er later op het jaar minder voedsel voor insecten. 

Een voorbeeld vind je bij de paardenkastanjemineermot, een kleine vlindersoort waarvan de rupsen gangen maken in de bladeren van paardenkastanje. Onderzoek in Duitsland toonde aan dat bij bomen die in de buurt van verlichting staan, de rupsen langer actief blijven. De rupsen gaan ook minder in winterrust bij het begin van de herfst. Zo ontstaat een volgende generatie, die uitkomt op een moment wanneer er geen voedsel is voor rupsjes. 

Een donkere tuin is beter

Wie in een tuin insecten en vogels wil helpen, doet dat best door een mix van inheemse bloemen en struiken aan te planten. Belangrijk is ook dat je spaarzaam bent met buitenverlichting. Uit bovenstaande onderzoeken blijkt dat de kwaliteit van al die interessante planten kan verminderen als je jouw tuin vol felle spots zet. Laat de nacht maar donker zijn. 

Tekst: Daan Dekeukeleire (INBO) & Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)