Meer natuur op het strand voor een veiligere kust

Werken met natuur, ook wel bekend als  ‘nature based solutions’, wordt wereldwijd erkend als dé toekomstgerichte aanpak tegen de gevolgen van de klimaatverandering: samenwerken met natuur is op lange termijn vaak goedkoper dan het bouwen van harde infrastructuur. Aan onze kust wil dat zeggen dat we de natuurlijke veerkracht van onze zanderige kust benutten. Dat kan alleen als we terug meer natuur toelaten en het strand letterlijk groener wordt. Het zicht op zee van op de dijk zal op sommige  plaatsen vervangen worden door zicht op een prachtige duin. Geef toe, dit natuurlijk toekomstbeeld is toch meer geruststellend dan het beeld van een metershoge muur op de dijk? 

Zandvoorraad is eindig

Zand is, naast biodiversiteit, essentieel voor een veerkrachtige kust. Enig probleem, de voorraad zand is eindig. Dat is misschien moeilijk voor te stellen, zand lijkt overal aanwezig, maar de afgelopen decennia steeg onze zandhonger evenredig met onze bouwwoede: een groot deel van de voorraad zand zit nu vast in o.a. beton. De voorraad zand wordt niet aan hetzelfde tempo aangevuld door natuurlijke processen: het duurt miljoenen jaren vooraleer rotsen eroderen tot zandkorrels. Daardoor raakt de voorraad zand ‘op’. 

Spaarzaam omgaan met zand
Willen we onze kust laten meegroeien met de zeespiegelstijging, dan moeten we het zand dat er nu is spaarzaam inzetten en niet onbezonnen verder knagen aan de zandvoorraad in de Noordzee. Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat sommige stranden aan onze kust natuurlijk aangroeien met zand en andere stranden eroderen. Daarnaast blijkt dat de kliffen die soms ontstaan na storm, op termijn vanzelf verdwijnen doordat het strand op natuurlijke wijze herstelt.

Spaarzaam omgaan met het zand wil zeggen dat we de huidige maatregel om extra zand op het strand aan te brengen, de strandsuppleties, enkel inzetten op de plaatsen waar het strand erodeert. Het is niet meer dan logisch om dit alleen te doen waar het echt nodig is. Dat wil ook zeggen dat extra zand aanleveren, de zogenaamde herstelsuppleties, bij kliffen op het strand niet meer uitgevoerd wordt. Zo gebruiken we niet meer zand dan strikt nodig.

Zand blijft op het strand dankzij natuur
Daarnaast moeten we er ook alles aan doen om het zand op het strand vast te houden. Meer natuur en biodiversiteit zijn daarvoor de ideale hulpmiddelen. Aangespoeld zeewier zorgt ervoor dat plantenzaden kunnen kiemen, de planten zorgen er op hun beurt voor dat het zand een betere houvast heeft en minder snel wegwaait. Het is de start van duinvorming. Bovendien vermijden we zo dat er veel zand wegwaait tijdens storm, zoals nu aan de havengeul in Nieuwpoort gebeurde.   Duinen zijn aan onze kust een goede bescherming tegen de gevolgen van de klimaatverandering doordat ze o.a. kunnen meegroeien met de zeespiegelstijging. Duinen zijn letterlijk de voorraadpot zand voor tijdens storm.

Zeespiegelstijging

Hoe sterk zal de zeespiegel stijgen? Het is moeilijk om dat concreet te berekenen en de onzekerheid over de voorspellingen is groot. Stijgt het water aan de Belgische kust tegen 2100 met 50 cm (o.a. onmiddellijke uitvoering klimaatakkoord Parijs)  of met 3 meter (zonder klimaatbeleid)? Niet enkel de kustregio ondervindt nadeel, gans Vlaanderen is als onderdeel van de ‘lage landen’ gevoelig voor een hogere waterstand. Daarom is het ook belangrijk dat het SIGMA-project, dat natuurlijke overstromingsmaatregelen uitvoert in riviervalleien, versterkt verder gezet wordt.

De effecten van zeespiegelstijging bouwen langzaam op. Op korte termijn zal het effect enkel merkbaar zijn bij gelijkaardige stormen zoals Ciara door de combinatie van springtij met een sterke noordwestenwind. Op lange termijn komt het water ons op sommige plaatsen letterlijk aan de lippen te staan: ook de voorzichtige inschatting van 50 cm zal immers voelbaar zijn. 

Hoe zorgen we voor meer natuur op het strand?

Op korte termijn is het stopzetten van machinale strandreiniging een evidente en noodzakelijke maatregel. Door het zand niet om te woelen en natuurlijke aanspoelsels te laten liggen, ontstaan natuurlijke stranden die het zand beter vasthouden. Daarnaast kunnen we duinvorming ook kunstmatig een handje helpen en een zogenaamde ‘duin voor dijk’ aanleggen. 

Op lange termijn zal het uitzicht van onze kust fundamenteel wijzigen. Er liggen verschillende opties op tafel, gaande van hoge betonnen muren tot het verhogen van de zandbanken voor de kust. Welke combinatie van opties de meest wenselijke zal zijn, is voer voor een grondig en wetenschappelijk onderbouwd maatschappelijk debat. Wat vast staat is dat onze voorraad zand eindig is. Vanaf morgen inzetten op natuurlijke stranden en meer duinen is sowieso de weg vooruit, in eender welk klimaat- of kustbeschermings scenario.

tekst: Krien Hansen -beleidsmedewerker kust & Noordzee