Merelbeke beste salamandergemeente van Vlaanderen

In 2004 liet de gemeente Merelbeke een ambitieus poelenplan opmaken. Hiervoor werden 80 bestaande poelen geïnventariseerd en werd voor elk van deze poelen een beheerplan opgesteld. Bovendien werden voorstellen uitgewerkt om in een aantal kerngebieden nieuwe poelen aan te leggen. In 2019 oogt het resultaat van al deze inspanningen indrukwekkend voor de salamanderpopulaties van Merelbeke.

Sinds 2004 werden 49 nieuwe poelen aangelegd, akkers werden omgezet naar hooilanden, houtkanten en struwelen werden aangeplant en er kwam een heus Kyoto-bos. De focus lag vooral op de groene kerngebieden van de gemeente: de Makegemse Bossen, de vallei van de Boven-Schelde en de Driesbeekvallei. De inspanningen gebeurden door de gemeente Merelbeke, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Natuurpunt, de Provincie Oost-Vlaanderen en ook burgers.

De gemeente Merelbeke wenst nu ook een inzicht te krijgen in het effect van al deze inspanningen en is dit jaar begonnen met de monitoring van de aangelegde poelen. Het resultaat is ronduit indrukwekkend, zo blijkt uit de monitoring die dit jaar door Natuurpunt werd uitgevoerd, in opdracht van de gemeente Merelbeke. In 2004 werden in drie poelen kamsalamanders gevonden. In 2019 staat de teller op 13. Ook het aantal kamsalamanders per poel nam spectaculair toe en het verspreidingsgebied breidde aanzienlijk uit. De Makegemse Bossen werden door Europa afgebakend als een Habitatrichtlijngebied, onder andere omwille van de aanwezigheid van deze kamsalamanders. Met de uitgevoerde natuurinrichtingsmaatregelen nemen de betrokken actoren hun verantwoordelijkheid om deze zeldzame en bedreigde salamandersoort een stevige boost te geven.

Ook andere soorten in de lift

Maar er is meer. De kamsalamander mag dan wel de ambassadeursoort zijn van het poelenplan, ook alle andere soorten amfibieën zitten mee in de lift. Zo is Merelbeke de enige gemeente in Vlaanderen waar de vijf inheemse salamandersoorten in één en dezelfde poel voorkomen: vuursalamander, Alpenwatersalamander, kamsalamander, vinpootsalamander én kleine watersalamander in eenzelfde poel. Merelbeke telt vijf zulke poelen, waarvan er twee werden aangelegd in uitvoering van het poelenplan.

Vaak worden amfibieën enkel geassocieerd met water. Hoewel poelen - als voortplantingsplaats - erg belangrijk zijn voor amfibieën, verblijven ze nochtans veel meer tijd aan land. Geschikt landhabitat is dan ook enorm belangrijk. De aankoop van grote delen van de Makegemse Bossen en de ecologisch meest waardevolle gebieden in de vallei van de Boven-Schelde zijn dan ook erg belangrijk geweest, niet enkel voor amfibieën, maar ook voor andere zeldzame soorten als de wespendief, havik, houtsnip, zwarte specht, middelste bonte specht, hazelworm, boommarter, franjestaart, rosse vleermuis, …

Afbeelding

In deze poel werden de 5 Vlaamse salamandersoorten aangetroffen (foto: Dominique Verbelen).

Unieke aanpak met inwoners

Uniek is dat particulieren op hun privé-grond poelen kunnen laten aanleggen zonder daar iets voor te moeten doen. De gemeente stelt de vergunningsaanvraag op, regelt een aannemer, laat de werken op haar kosten uitvoeren en staat in voor de monitoring. Op die manier stapten al heel wat Merelbekenaars mee in het poelenplan. Op die manier konden in 2017 maar liefst 14 nieuwe poelen worden gegraven in het Makenbos. Dit was broodnodig, want in het betrokken bos waren nog nauwelijks geschikte voortplantingspoelen aanwezig voor de vuursalamander, nog zo’n zeldzame salamander. In 2019 werden al in vijf van die 14 poelen larven van de bedreigde soort aangetroffen.

Kleine watersalamander in nesten

De monitoring brengt echter ook nog een aantal knelpunten aan het licht. Zo gaat het niet goed met de kleine watersalamander. De aantallen blijven kelderen, ondanks alle geleverde inspanningen. Wellicht lijdt deze soort onder het verdwijnen van  houtkanten, het slechte onderhoud van knotwilgenrijen of het gegeven dat ecologisch waardevolle hooilanden worden gescheurd en omgezet worden naar maiswoestijnen waarin amfibieën niet stand kunnen houden. Er is dus nog werk aan de winkel maar Merelbeke verdient met de uitvoering van haar poelenplan zondermeer de prijs voor de beste salamandergemeente in Vlaanderen.

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie

foto: Norbert Huys