Natuurpunt meet temperatuur en luchtvochtigheid in forten om overwinterende vleermuizen beter te beschermen

Vleermuizen baden in een aura van mysterie: het zijn de enige vliegende zoogdieren, ze gebruiken echolocatie om zich te oriënteren en hebben een verschillend zomer- en winterverblijf. Aan dat winterverblijf stellen ze hoge eisen inzake temperatuur en luchtvochtigheid. In samenwerking met het INBO brengt Natuurpunt de omstandigheden van enkele populaire overwinteringsplaatsen gedetailleerd in kaart met dataloggers. Op basis van die gegevens worden gerichte maatregelen genomen om de bedreigde soortgroep meer kansen te bieden.

Om de koude en voedselarme wintermaanden door te komen, houden vleermuizen een winterslaap en verschillende soorten vertoeven dan in grotachtige verblijfplaatsen zoals oude forten, mergelgroeven, bunkers en ijskelders. Ze kiezen hun overwinteringsplaats heel secuur uit en stellen hoge, soortspecifieke eisen, onder andere qua luchtvochtigheid en buffering tegen schommelingen in buitentemperatuur.

De ingekorven vleermuis bijvoorbeeld heeft nood aan goed gebufferde ruimtes waar gedurende de overwinteringsperiode de temperatuur niet meer dan 1°C schommelt. De baardvleermuis is dan weer beter bestand tegen wisselende klimatologische omstandigheden.

Overwinteringsplaatsen die zowel goed gebufferde als minder goed gebufferde ruimtes hebben, trekken meer verschillende soorten vleermuizen aan. Waar een dier zich precies ophoudt in een fort of ijskelder, hangt trouwens ook af van de weersomstandigheden buiten (milde versus strenge winter) en het tijdstip. Zo zijn vleermuizen in staat hun winterslaap te onderbreken naargelang de veranderende klimatologische condities.

Iedere 2 uur updates
Om na te gaan welke temperatuurbuffering door welke vleermuissoort verkozen wordt, installeerde het INBO in verschillende forten temperatuurloggers die gedurende zes maanden of langer met hoge frequentie (iedere 2 uur) de temperatuur registreren. Om een groot gebouw zoals een fort helemaal in kaart te brengen, werden de loggers in verschillende kamers -waar eerder wel of juist geen aanwezigheid van vleermuizen was vastgesteld- geïnstalleerd. Ook de buitentemperatuur werd telkens mee opgemeten door een logger buiten op te hangen op een goed beschutte plaats.

Het INBO heeft op basis van die gegevens een model ontwikkeld waarmee je kan voorspellen hoe geschikt een ruimte is voor overwinterende vleermuizen. Het model houdt rekening met de isolatiewaarde van de muren en de luchtstromen. Het model kan ook berekenen welke aanpassingen nodig zijn om een ruimte geschikter te maken, bijvoorbeeld door raam- of deuropeningen af te sluiten.

Afbeelding

Richtlijn voor vleermuisvriendelijke inrichting
Door deze wetenschappelijke monitoring en modellering kunnen forten en andere overwinterplaatsen heel gericht beheerd worden op maat van de specifieke noden van diverse soorten vleermuizen. Het systeem kan tegelijk een handige richtlijn bieden bij het vleermuisvriendelijk maken van nieuwbouwprojecten.

Deze temperatuurdata en de parameters worden door Natuurpunt mee opgenomen in een nieuw beheerplan van verschillende forten en schansen in de Antwerpse fortengordel. Het programmeren, installeren en uitlezen van de loggers wordt door Natuurpunt zelf gedaan. De monitoring past in het soortbeschermingsprogramma van vleermuizen dat recent door minister Schauvliege goedgekeurd werd.

Tekst: Niels Vanheuverbeke, Kris Boers, Natuurpunt en Luc De Bruyn, Ralf Gyselings, INBO
Foto: Hugo Willocx, Kris Boers