Natuurpunt start cruciale fase in natuurgebied Zwarte Beek: vergiet wordt spons

Foto: Tijdens eerdere werken binnen het Care-Peat project werden sommige greppels volledig gedempt om zo de waterhuishouding te herstellen. De werken die nu plaatsvinden focussen op verondieping van een aantal waterlopen (c) Christof Van Ackere

DOSSIER DROOGTE

Onze natuur heeft het zwaar. Dit is al het vijfde droge voorjaar in zes jaar tijd. Samen met wetenschappers en experten bekijkt Natuurpunt het effect van die droogte op onze natuur. Welke soorten lijden hier het meest onder en zijn er ook oplossingen? Volg het Dossier Droogte

Natuurpunt start cruciale fase in natuurgebied Zwarte Beek: vergiet wordt spons

Het neerslagtekort in Vlaanderen bereikt recordhoogtes nu de historisch droge zomer van 1976 overtroffen werd. Specialisten zijn glashelder over de remedie: tijdens momenten wanneer er regen valt, moeten we dit maximaal laten infiltreren. In natuurgebied Vallei van de Zwarte Beek in Beringen, Halen en Lummen wordt er vanaf morgen een nieuwe fase ingegaan die de sponswerking van het gebied een enorme boost geeft. Bijna drie kilometer aan grachten zal er verondiept worden.

In de vallei van de Zwarte Beek - één van de laatste overblijvende veengebieden in Vlaanderen - wordt al jaren aan het herstel van het veen gewerkt. Normaal gesproken is het veengebied één grote spons: Zo werd er door de Universiteit Antwerpen becijferd dat op het grondgebied van Lummen alleen al 3 tot 6 miljoen m³ water gebufferd kan worden. Ter vergelijking: dat zijn 1200-2400 olympische zwembaden. Door drainage gaan deze gigantische liters aan water echter verloren. De problematiek is ernstig. Zo zit het grondwater op veel plaatsen gemiddeld tot 90 cm diep (tijdens periodes van droogte zakt het peil zelfs enkele meter diep) waar dat in normale omstandigheden 10 tot 20 cm diep zou moeten zijn. Het veen verdroogt, en dat kan ernstige gevolgen hebben voor zowel de CO2-uitstoot als voor de buffercapaciteit: het hele gebied wordt nog gevoeliger voor overstromingen, omdat de sponswerking van het veen kapot is.

Met inrichtingswerken die morgen van start gaan, wil Natuurpunt het tij keren. “In totaal zal Natuurpunt in een eerste fase 2,7 km grachten dempen of verondiepen. Dit verspreid over drie verschillende kerngebieden van het veenreservaat. De grachten en beken worden verondiept tot 20 cm onder maaiveld. Hierdoor zal het water niet direct afgevoerd worden uit het gebied richting zee, maar vertraagd verspreid doorheen de veenspons. Dit zorgt er voor dat CO2 in de bodem wordt vastgehouden en niet in de atmosfeer terechtkomt. Zo kan er door vernatting een CO2-uitstoot bespaard worden van 1500 tot 8500 ton CO2 per jaar. Ter vergelijking: dat zou overeenkomen met 450-2500 autos die jaarlijks van de baan worden gehaald”, zegt Cyr Mestdagh, projectmedewerker Natuurpunt. 

Processie van Echternach maar neuzen nu in dezelfde richting

De vergunning was oorspronkelijk aangevraagd in 2021 maar werd initieel afgekeurd door bezwaren van verschillende partijen. De bezorgdheid die bij actoren leefde, was de vaak onterechte vrees voor overstromingen in woongebieden die in overstromingsgevoelige gebieden liggen. Na veel workshops, vergaderingen, terreinbezoeken en overredingskracht lukte het om waterbeheerders, openbare besturen en adviesverleners op één lijn te krijgen in het verhaal van de noodzaak aan vernatting. “Speciaal hiervoor liet Natuurpunt een ecohydrologische studie opmaken bij Universiteit Antwerpen die de impact van deze natuurherstelwerken op de omgeving inschat. Dit was een belangrijk gegeven om te kunnen bewijzen dat we hier zeer lokaal impact hebben en dat lokale bewoners en landbouwers weinig tot geen impact zullen hebben”, aldus Christof Van Ackere, coördinator van het gebied.

Kers op taart voor Care-Peat project 

De inrichtingswerken kaderen binnen het project Care-Peat dat met steun van Interreg Noordwest-Europa in vijf Europese landen veengebieden herstelt, zodat die opnieuw koolstof opslaan in de bodem in plaats van het vrij te laten in de atmosfeer. Het partnerschap bestaat uit zeven kennisinstellingen en vijf natuurorganisaties uit België, Frankrijk, Ierland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. In de Vallei van de Zwarte Beek herstellen we in totaal 250 hectare veenoppervlakte door het waterpeil plaatselijk te verhogen. Natuurpunt is trekker van dit Europees project.

“Er zijn voor de Vallei van de Zwarte Beek nog heel wat winsten te boeken en daar kunnen we beter niet te lang mee wachten. Zolang de veenspons niet volledig hersteld is, zullen we belangrijke voordelen voor de samenleving blijven mislopen. De herstelprocessen die hier opgestart zijn, zetten alvast de toon voor de toekomst en hebben de Zwarte Beek intussen op de wereldkaart gezet als schoolvoorbeeld van veenherstel op landschapsschaal”, aldus Katrien Wijns, projectcoördinator van Care-Peat.

Opschalen

Natuurpunt wil niet bij de pakken blijven zitten en zal de komende jaren nog sterker investeren in het herstel van waterrijke natuur en veengebieden in Vlaanderen. Niet alleen omdat het de schatkamers zijn van de typische biodiversiteit van bij ons. Maar evenzo omdat we met zijn allen sterk afhankelijk zijn van de voordelen die waterrijke natuur oplevert. Het creëren van waterrijke natuur biedt ongelooflijke kansen om water in tijden van overlast te bergen en in tijden van droogte via het grondwater geleidelijk terug te geven.

Tekst: Cyr Mestdagh, Christof Van Ackere, Katrien Wijns (Natuurpunt Beheer)