Onze blauwe kikker duikt verder in het rood

DOSSIER DROOGTE

Onze natuur heeft het zwaar. Dit is al het vijfde droge voorjaar in zes jaar tijd. Samen met wetenschappers en experten bekijkt Natuurpunt het effect van die droogte op onze natuur. Welke soorten lijden hier het meest onder en zijn er ook oplossingen? Volg het Dossier Droogte

Onze blauwe kikker duikt verder in het rood

De heikikker, die in de paartijd blauw kleurt, gaat de laatste jaren sterk achteruit. De legsels zakten in 2020 tot een dramatisch dieptepunt. In 2021 scheen de soort zich toch te herstellen in de telgebieden, maar 2022 blijkt alweer een bar slecht jaar wat het aantal afgezette klompjes dril betreft. Wat is er aan de hand?

Sinds 2005 worden heikikkers gemonitord, verdeeld over zeven telgebieden. Daar werden dit jaar slechts 191 klompen geteld. De soort werd zelfs na 11 veldbezoeken in 2022, voor het derde jaar op rij niet meer waargenomen in het Kruisven in Dilsen-Stokkem. Deze locatie gold tot 2017 als de absolute hotspot en was het jaarlijks referentiepunt om elders in Limburg te starten met zoeken naar heikikker.
Van de drie deelpopulaties op de wetenschappelijke zone van de Mechelse heide bleef het op 2 muisstil en werden op de derde locatie slechts een handvol legsels geteld. Dit gebied was vijf jaar geleden nog goed voor meer dan 1100 legsels.
Ook op het Ecoduct Kikbeek bleef het tijdens het voorjaar van 2022, voor het derde jaar op rij, heikikkerstil. 

Afbeelding

Legsels van heikikker in 7 Limburgse telgebieden.

Wat is er aan de hand?

In het verleden schreven we reeds over de achteruitgang van de heikikker (in 2019 en 2020) en koppelde dit gedeeltelijk aan de droogte en daarmee gepaard gaande verdroging van het landbiotoop, waardoor de dieren niet genoeg vetcellen konden opbouwen en daardoor in een te slechte conditie verkeerden om deel te nemen aan de voortplanting

In 2021 werden tijdens de zomermaanden, tijdens goede nachten, verschillende heikikkerbiotopen bezocht en opvallend was dat ondanks het iets nattere 2021 een hoog percentage van de gevonden dieren niet in de conditie verkeerden die je in de zomer zou verwachten. I.p.v. een mooie bolle lichaamsbouw hadden vele dieren dezelfde ingevallen flanken die je ziet na het afzetten van de legsels. De oorzaak hiervoor is onbekend.

Locatie van de ei-afzet

Een bijkomend fenomeen dat ons al enkele jaren was opgevallen, maar waar we dit jaar extra aandacht aan hebben besteed, waren de locaties waar de eieren werden afgezet.

Normaalgezien zet de heikikker haar legsel af op drijvende vegetatie of veenmos op de overgang naar dieper water. De laatste jaren zien we dat een groot deel van de legsels in het minst diepe deel, bijna tegen de ven-oever wordt afgezet. Deze zones staan niet of nauwelijks in contact met diepere waterdelen waardoor bij uitzonderlijk droog weer deze zone, samen met de kikkervisjes, zeer snel uitdroogt.

Daarnaast zien we dat relatief nieuw aangelegde waterpartijen en natte plagplekken op droge heidepercelen, een grote aantrekkingskracht uitoefenen op de zich voortplantende heikikkers. Maar bij een droog voorjaar drogen deze zeer snel uit, waardoor de kans op een succesvolle voortplanting ook gehypothekeerd wordt. Als natuurbeheerders zullen we bij de aanleg van dit soort natte elementen moeten nadenken of deze al dan niet gecombineerd moeten worden met diepere vluchtzones om zo toch langer water vast te houden en de amfibieën de kans te geven om zich tot kleine kikkertjes te ontwikkelen.

Ook andere amfibieën in nauwe schoentjes

Het is niet alleen heikikker die in de klappen deelt. We zien ook een (weliswaar niet zo nauwkeurig gedocumenteerde) achteruitgang in het aantal legsels van bruine kikker. Bruine kikker is een soort die nog meer aangetrokken wordt tot ondiepe, snel opwarmende, tijdelijke wateren en dat zijn net de wateren die enorm veel last hebben van een gebrek aan neerslag. Deze achteruitgang werd ook door onze Waalse collega’s gemeld.

Nog opvallend dit voorjaar was dat de bospoelen (natte plassen op bospadden) ook dit jaar weer droog stonden. Op die plekken werden bij inventarisaties op regen-wachtende-salamanders en zelfs boomkikkers aangetroffen onder stronken en stenen op de uitgedroogde bodem.

Een gebrek aan regen gaan we niet kunnen verhelpen. Wel zouden we als mens intelligent genoeg moeten zijn om water op meer plaatsen langer te bufferen en zo een vervelend toekomstig rampscenario proberen te vermijden.

Tekst: Peter Engelen (Amfibieën- en reptielenwerkgroep Hyla)