Opmerkelijke karavaan van Huisspitsmuizen trekt door Heist-aan-Zee

Toen Paul Decuypere begin deze zomer zijn composthoop keerde om die te luchten, zag hij plots een polonaise van dansende Huispitsmuizen. Wellicht is het de eerste keer dat het fenomeen gefotografeerd werd in Vlaanderen. Mogelijk imiteren de muizen op deze manier een slang om eventuele belagers op het verkeerde been te zetten.

De muizenkaravaan werd vastgesteld toen Paul de compost in zijn gesloten compostvat wilde keren. Bij het omwoelen met de vork, kwam een Huisspitsmuis even piepen. Even later was hij getuige van een bijzonder schouwspel: in het zog van het volwassen dier volgde een lang snoer van jonge muizen, die keurig in karavaan de volwassen muis volgden. Spitsmuizen die ‘de polonaise dansen’ is een bekend, maar zelden waargenomen fenomeen. In de Engelstalige vakliteratuur wordt dit fenomeen omschreven als ‘caravanning’. Het gedrag wordt waargenomen bij sommige soorten spitsmuizen tijdens de vroege ontwikkelingsfase van de jongen. De jongen volgen hun moeder in een rij, waarbij elke jonge muis zich vastbijt in de staarttip of de staartbasis van de voorganger bijt. Een dergelijke ‘karavaan’ kan zich snel verplaatsen. Het fenomeen is zo opmerkelijk dat het wel vaker wordt opgepikt en verspreid door de media, zoals dit filmpje (dat werd verspreid door Vroege Vogels, het bekende Nederlandse programma over natuur en milieu) of dit filmpje (dat door National Geographic de wereld rond ging).

Het karavaangedrag wordt geassocieerd met verstoring van het nest, maar wordt ook in het wild als normaal gedrag waargenomen. Huisspitsmuizen worden wel vaker in of rond composthopen aangetroffen. Ze vinden er een vrij warme omgeving én veel insecten, de belangrijkste voedselbron voor deze soort. Bij het omkeren van een composthoop kan dus wel eens een muizennest worden verstoord. Maar zo’n verstoring leidt niet altijd tot een muizenkaravaan. Uit experimenteel onderzoek is gebleken dat ‘caravanning’ slechts voorkomt in een bepaalde levensfase van de kleine muizen. Als de jongen nog te klein zijn, draagt het wijfje ze in de mond. Zijn ze iets ouder (ca. 9 dagen) dan verplaatsen ze zich mee met de moeder in een karavaan. Als ze nog wat ouder zijn, gaan ze alleen op de loop.

Er bestaan meerdere verklaringen voor dit opvallende gedrag. Sommige bronnen stellen dan zo’n karavaan een manier zou zijn om de jongen aan te moedigen hun omgeving te verkennen. Andere bronnen geven aan dat zo’n muizensliert lijkt op een slang. Deze hypothese gaat er dus vanuit dat de slangenimitatie  potentiële predatoren even zou doen twijfelen om toe te slaan, waardoor de hele muizenfamilie aan haar verbaasde vijand zou kunnen ontsnappen. Omdat het gedrag vaak bij verstoring wordt waargenomen, zou het een manier kunnen zijn om alle jongen samen snel naar een veilige plaats te kunnen brengen. ‘Caravanning’ werd echter ook al geobserveerd bij een moeder die de jongen in polonaise-modus naar een bepaalde plaats bracht om ze daar één voor één diverse prooien te voederen. Het lijkt er dus naar dat deze verplaatsingstechniek wordt gebruikt om een jonge worp muizenjongen snel en efficiënt te verplaatsen, net als peuters en kleuters die hand-in-hand van de speelplaats naar de klas trekken.

De muizenkaravaan van Heist slaagde erin om uit het compostvat te ontsnappen en vond een nieuwe schuilplaats in een nabijgelegen open composthoop. Het hele tafereel duurde nog geen twee minuten, maar voor de waarnemer was dit zondermeer een ‘once-in-a-lifetime’-ervaring. Mogelijk was dit ook pas de eerste keer dat dit gedrag in België fotografisch werd gedocumenteerd. ‘Caravanning’ werd eerder ook al vastgesteld bij de Amerikaanse gemaskerde spitsmuis (Sorex cinereus), de Pacifische waterspitsmuis (Sorexbendirii), de Muskusspitsmuis (Suncusmurinus) en de Afrikaanse bosspitsmuis (Myosorexvarius)

Heb je ook een onbekende muis of een ander dier gezien? Maak er een scherpe foto van en laad die op in www.waarnemingen.be. Deze website geeft je meteen een suggestie van welke soort op de foto te zien is. Een Huisspitsmuis herken je vooral aan de spitse snoet, de zichtbare oren, witte tanden en de grijze rug- en buikvacht. Een tabel waarmee je 20 inheemse muizensoorten op naam kan brengen, vind je hier.

Tekst: Diemer Vercayie, Natuurpunt Studie
Foto: Paul Decuypere