Overmatig branden op begraafplaatsen nefast voor biodiversiteit

Kerkhoven en begraafplaatsen bevatten vaak verrassende natuurwaarden. Tal van bijzondere soorten vinden er vandaag een ‘laatste rustplaats’. Tegenwoordig worden branders meer en meer ingezet als onderhoudsmaatregel tegen spontane vegetatie. Maar het overmatig gebruik ervan kan nefast zijn voor de aanwezige biodiversiteit, zoals wilde bijen en schoffelflora.

Dankzij een traditioneel beheer van voortdurende dynamiek, het schoffelen van grind- en zandbodems, het uitblijven van bemesting en het gebruik van kalkrijk cement voor het voegen van muurtjes, ontstonden op kerkhoven en begraafplaatsen mettertijd heel specifieke biotopen. Die bestaan vandaag soms zelfs uitsluitend nog in deze gebieden en zo zijn begraafplaatsen vaak de laatste groeiplaatsen van een aantal bijzondere plantensoorten in Vlaanderen. 

Schoffelflora

Verschillende wilde planten die vroeger in onze akkers en 'vergeten' rommelige hoekjes voorkwamen, zijn vandaag te vinden op... kerkhoven. De zaden bleven van op het boerenland kleven aan de schoenen van de dorpelingen, en belandden zo tijdens een bezoek op het kerkhof. Dankzij het regelmatig schoffelen vonden ze er een geschikt biotoop met omgewerkte grond. Ondertussen zijn vele typische soorten akkerflora volledig verdwenen uit de omliggende akkers: een gevolg van grootschaligheid, pesticiden, intensieve grondbewerking, ... Verschillende soorten komen in België bijna uitsluitend nog voor op een aantal kerkhoven, als laatste rustplaats in een totaal veranderd landschap. Voorbeelden zijn Heelbeen, Handjesereprijs, Gladde ereprijs, Dichtbloemige duivenkervel, Akkergeelster, Ruige klaproos, Kleine wolfsmelk, … Vaak komen ze al decennia lang voor op dezelfde locatie. We zouden ze kunnen benoemen onder de gepaste term ‘schoffelflora’.

Afbeelding

Nesten van wilde bijen (foto: Annelies Jacobs).

Wilde bijen

Ook voor grondnestelende wilde bijen zijn kerkhoven van groot belang door de aanwezigheid van open, zonbeschenen plaatsen met losse bodem. Zo kunnen op open aardestroken of onverharde paden tussen kasseien en steentjes honderden tot duizenden grondnesten gevonden worden op één kerkhof. We vinden er als typische bijensoorten Grijze zandbij, Grasbij, Breedbandgroefbij, Pluimvoetbij, Blokhoofdgroefbij, Borstelgroefbij, Heggenrankbij, Groepjesgroefbij, …

Alternatieve beheermethoden

Met een stop op het gebruik van pesticiden wordt gezocht naar alternatieve of nieuwe beheermethoden voor kerkhoven en begraafplaatsen. Daarbij wordt vaak gedacht aan het inzaaien met een (exotische) groenbedekker, intensief manueel wieden of regelmatig gebruik van heet water. Vooral het gebruik van een brander tegen spontane vegetatie, wordt frequent toegepast. Ondoordacht of overmatig gebruik van deze maatregelen kan echter nefast zijn voor de biodiversiteit.

Zo worden door het gebruik van een brander of heet water duizenden wilde bijennesten (enkele centimeter onder de grond) onopzettelijk vernietigd. Maar ook de allerlaatste exemplaren in ons land van zeldzame flora worden onnodig verbrand en verdwijnen. Vaak gaat het om planten die slechts één of twee centimeter hoog worden, en nauwelijks in het oog springen, zoals zeldzame ereprijzen. Met het intensief branden wordt ook de ondergrondse zaadbank verschroeid.

Er mag tegenwoordig meer ruimte zijn voor natuur en spontane vegetatie op kerkhoven. Het maatschappelijk draagvlak is daarbij van belang. Goede voorbeelden zijn te vinden in het buitenland, zoals prachtige begraafplaatsen in Groot-Brittannië of Duitsland, waar bezoekers tot rust komen in een natuurrijke omgeving. Ook in Wallonië kiezen verschillende steden en gemeenten bewust voor ecologisch beheer van kerkhoven. Bezoekers worden met infoborden op de hoogte gebracht dat er spontane vegetatie met wilde planten kan voorkomen op het kerkhof. Als resultaat zijn sommige kerkhoven een klein natuurgebied op zich, waar mensen rust en troost vinden.

Afbeelding

Voorbeeld van een ecologisch beheerd kerkhof in Wallonië (foto: Annelies Jacobs).

Branden kan daarom minder intensief worden ingezet. Het is onnodig om kleine plantjes weg te branden, en daarmee ook de aanliggende wilde bijennesten. Er kan gericht voor worden gekozen om alleen ‘hoger’ te branden en niet tot vlak tegen de grond, en om enkel grotere rozetten, die sterk in het oog springen, aan te pakken. Daarnaast zijn er goede voorbeelden van kerkhoven waar toch nog gericht wordt geschoffeld in functie van natuur. Het vraagt iets meer spierkracht dan bij het vasthouden van een brander, maar het is een goedkope, gezonde maatregel die bovendien de natuur sterk ten goede komt.

Tekst: Annelies Jacobs & Roosmarijn Steeman (Natuurpunt Studie) i.k.v. project ‘Ecologisch beheer van kerkhoven en begraafplaatsen in Vlaams-Brabant’