Profiteur van de Lieremanbrand: de zeldzame oliebolzwam

Op woensdag 22 april 2020 woedde er in Landschap De Liereman in Oud-Turnhout een brand die ongeveer 30 ha natuurgebied, vooral heide en veen, in de as legde. Dankzij de sterke oostenwind bleef de brand voornamelijk aan de oppervlakte, maar desondanks werd er toch heel wat veenmos, orchissen en zonnedauw vernietigd. Wie vandaag het gebied bezoekt ziet dat vooral het pijpenstrootje zich massaal herstelt. Lokale paddenstoelenspecialisten hadden ook oog voor brandplekpaddenstoelen, die bijna allemaal zeldzaam zijn omdat er nog zelden wordt gebrand in natuurgebieden. De eerste brandplekvondst is de zeldzame oliebolzwam. 

“Tijdens een bezoek met de plantenwerkgroep aan het verbrande gebied namen we toch even de tijd om op zoek te gaan naar paddenstoelen, met de hoop om zeldzame brandpleksoorten te vinden”, zegt Frans Geerts van de Planten- en paddenstoelenwerkgroep De Liereman. “Omwille van de droogte was de oogst vrij mager. Enkel de oliebolzwam (Rhizina undulata) of koffievuurtjeszwam, zoals onze Nederlandse buren hem al eens noemen, vonden we vrij snel terug. Hij was te vinden op zijn ‘normale’ groeiplaats: brandplekken in de buurt van dennen, vooral onder de verspreid staande vliegdennen, waar hij vermoedelijk parasiteert op de beschadigde wortels.”

Kenmerken

De oliebolzwam behoort tot de groep van de bekerzwammen, maar van uitzicht is hij eerder kussenvormig en doet hij niet direct aan een bekerzwam denken. Vaak groeit hij met meerdere exemplaren aan elkaar tot een bruine golvende plakkaat. In de veldgids van Nico Dam wordt de vergelijking gemaakt met een hondendrol, maar eerlijk gezegd is daar  toch wat fantasie bij nodig. De kleur van de jonge exemplaren is eerder lichtbruin met een vrij lichte, witte rand. Het zijn deze glanzende exemplaren die je vrij snel kan ontdekken.

De zwam is met verschillende witte strengen aan de bodem gehecht, maar hem omdraaien is niet echt nodig want met enkel de bovenzijde is hij al onmiskenbaar.

Afbeelding

Ouder exemplaar van de oliebolzwam

Leefwijze

De oliebolzwam komt voornamelijk voor in de periode juni tot januari, maar kan het ganse jaar gevonden worden. Voornamelijk op brandplekken maar ook op zeer arme zandige bodem.

Na de brand van 2011 op de Kalmthoutse heide werden honderden oliebolzwammen gevonden met sterfte van dennen als gevolg. Hierdoor kan de heide zich terug verjongen en wordt verbossing van open heide teruggedrongen.

Oliebolzwammen zijn zeldzaam, maar dat zijn ze niet altijd geweest. Ooit kon je ze regelmatig vinden, toen het branden van bossen nog een gewone beheersmaatregel was.

Het blijft nog verder uitkijken naar andere brandplekpaddenstoelen, die we verwachten na de regen.

Ondertussen werd het gewoon houtskoolbekertje ook reeds waargenomen. 

Tekst & foto’s: Frans Geerts (Planten- en paddenstoelenwerkgroep De Liereman)