Samenleven met de bever: zo kan het

Een studie van de Universiteit Antwerpen toont dat er in Vlaanderen voldoende leefgebied is voor meer dan 900 beverfamilies, ruim 7 keer meer dan er vandaag leven. Die vestiging zal in de praktijk niet altijd zonder uitdagingen verlopen, want de bever is een echte landschapsarchitect. Toch zijn er in veel gevallen oplossingen die een conflictloos samenleven tussen mens en bever mogelijk maken.

Bevers zijn een belangrijke schakel binnen de Vlaamse natuur, en hun herstel is een goed voorbeeld van de terugkeer van “grote Europese natuur”, zelfs in het dichtbevolkte Vlaanderen. Deze strikte vegetariërs knagen bomen om, graven kanaaltjes, bouwen burchten en soms ook een dam. Hierdoor krijgen een aantal natuurlijke processen, zoals vernatting en verjonging van de vegetatie bij vestiging, en vervolgens het weer langzaam verbossen bij het verlaten van het gebied, kans om plaats te vinden. Door deze aanpassingen creëren ze afwisseling in het landschap, zowel in de waterloop als erbuiten, waar bijvoorbeeld insecten, padden en salamanders, watervogels en vleermuizen dankbaar gebruik van kunnen maken. Voor de mens is het samenleven met bevers soms opnieuw wat wennen.  

Vorige week nog haalden de wilde bevers die in het Waalse pretpark Walibi leven het nieuws. Ze bedreigden een attractie door bomen in de buurt om te knagen. Eerst werd bericht over het plan om de bevers te doden, ondanks hun beschermde en bedreigde status. Hierop bood een dierenpark aan om ze op te vangen. Tenslotte werd in samenwerking met Natagora (de Waalse zusterorganisatie van Natuurpunt) een voorstel gemaakt waarbij de bevers zouden mogen blijven, en ervoor gezorgd wordt (via afrastering) dat de bomen die potentieel gevaarlijk zijn voor de attractie niet omgeknaagd kunnen worden.

Al is de uitkomst van bovenstaand voorbeeld positief, toch kunnen we beter preventief te werk gaan: door maatregelen te nemen die conflicten voorkomen. Als er nadien toch nog problemen optreden, kunnen we specifieke situaties oplossen, rekening houdend met mens en dier. Pas in allerlaatste instantie kan gegrepen worden naar verplaatsingen.

Bevers in Vlaanderen

Nadat de laatste bever in 1848 uitgeroeid werd in Vlaanderen was de soort gedurende anderhalve eeuw weg uit Vlaanderen. Bevers zijn beschermd door Europa. Sinds het begin van de 21e eeuw verspreiden deze ecosysteemingenieurs zich weer in Vlaanderen, en momenteel wordt het aantal territoria geschat op ongeveer 120. Het Vlaamse soortbeschermingsprogramma voor de bever mikt op een minimum van 167 families. Uit de recente studie van de Universiteit Antwerpen blijkt dat er nog veel meer potentieel geschikt leefgebied aanwezig is.

Uitdagingen en oplossingen

Waar bevers terugkeren, treden soms conflicten op met de mens. Maar voor elk van die mogelijke conflicten bestaan er (of wordt er gewerkt aan) oplossingen die een duurzaam samenleven mogelijk maken.

Bevers zijn planteneters, die ook schors van bomen eten. Om meer schors ter beschikking te hebben, knagen ze bomen om. Een slimme manier om aan meer eten te komen. Indien er daardoor veiligheidsproblemen optreden, of als het gaat om landschappelijk of economisch belangrijke bomen, dan kunnen de bomen beschermd worden door een kraag van stevig metaalgaas.

Bevers graven holen in oevers. Afhankelijk van de stevigheid van de oever kan dat een probleem vormen. Op zeer gevoelige plaatsen kan verhoogde monitoring problemen snel opsporen. In Nederland wordt op kritische locaties draad in dijken ingewerkt om de structurele veiligheid van deze waterkeringen te garanderen.

Het bouwen van dammen zorgt voor de meeste bezorgdheden binnen Vlaanderen. Dammen worden echter alleen gebouwd op ondiepe, relatief smalle waterlopen. Er zijn ook veel bevers die zich vestigen op stilstaande wateren of bredere rivieren waar ze nooit een dam zullen bouwen. Dammen worden gebouwd om de ingang van het hol onder water te zetten (dit doen bevers om de ingang van hun hol/burcht te beveiligen) of om de waterstand te verhogen zodat er naar extra voedsel gezwommen kan worden.

De dam afbreken kan in specifieke gevallen als de Vlaamse overheid een afwijking op de beschermingsbepalingen toestaat. Maar het is geen duurzame oplossing. De kans is heel groot dat de bever op exact dezelfde plaats opnieuw een dam bouwt. Momenteel zijn er gemengde resultaten met het aanbrengen van een buis door de beverdam die het waterpeil terug naar een aanvaardbaar compromisniveau brengt voor bever en ander landgebruik. In de Verenigde staten is deze maatregel meestal succesvol. In Vlaanderen, waar er nog maar enkele jaren ervaring is met bevers, zijn de resultaten veel wisselvalliger. Een verdieping van de waterloop ter hoogte van het hol zou een mogelijke oplossing kunnen zijn, maar werd voorlopig nog niet getest.

In uiterste gevallen kunnen bevers, nadat alle schadevoorkomende en -beperkende maatregelen genomen zijn, en na toestemming van het Agentschap voor Natuur en Bos, verplaatst worden. Ook dit is geen duurzame oplossing. Bevers zijn territoriaal, en zodra er een territorium vrijkomt zal dit binnen korte tijd ingenomen worden door een nieuwe beverfamilie. Structurele maatregelen nemen om samenleven mogelijk te maken is daarom de beste oplossing.

Mogelijke problemen kunnen dus meestal (eenvoudig) opgelost worden, en we mogen blij zijn met de terugkeer van dit grote zoogdier.  

Zelf beversporen gezien? Geef het door via www.waarnemingen.be  

Tekst: Hendrik Moeremans, Natuurpunt 
Foto: Eric Malfait 

Meer over de bever 

Over schadepreventiemaatregelen en eventuele schadevergoedingen: www.natuuralsgoedebuur.be (website van de Vlaamse overheid, Agentschap voor Natuur en Bos)

Artikel Unisversiteit Antwerpen: Swinnen, K.R.R., Strubbe, D., Matthysen, E. en Leirs, H. (2017) Reintroduced Eurasian beavers (Castor fiber): colonization and range expansion across human-dominated landscapes. Biodiversity and Conservation. doi:10.1007/s10531-017-1333-9