Strijden tegen de droogte in Vlaanderen: de natuur als bondgenoot

Verdroging en waterschaarste: nog niet zo lang geleden leek het hoofdzakelijk een probleem voor het behoud van bijzondere natuurwaarden in Vlaanderen. Anno 2020, drie opeenvolgende kurkdroge jaren met sneuvelende records verder, is het meer dan duidelijk dat droogte een enorme impact heeft op onze samenleving. Niet alleen de natuur gaat pijlsnel achteruit, ook de landbouw komt danig in de knel, continue watervoorziening voor alle Vlamingen wordt onzekerder en door de daling van de waterstand warmt het dichtbevolkte Vlaanderen steeds sneller op.

Robuuste, met elkaar verbonden natuurgebieden met een gezonde waterhuishouding zijn beter bestand tegen weersextremen als gevolg van klimaatverandering zoals langdurige droogte. En daar knelt het schoentje. Wetlands - zoals plassen en meren, moerassen, natte graslanden, veengebieden en rviervalleien - staan wereldwijd onder sterke druk. Vlaanderen is als laaggelegen regio met zijn dicht netwerk van traag stromende rivieren van nature gekenmerkt door de aanwezigheid van veel wetlands. Die zijn door eeuwen van menselijke activiteit echter grotendeels verdwenen. Uit een recente studie van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) blijkt dat Vlaanderen in de afgelopen 50 tot 60 jaar 75% van zijn wetlands verloor!

Natuurpunt is niet bij de pakken blijven zitten en investeert de laatste decennia versneld in het herstel van waterrijke natuur en wetlands in Vlaanderen. Omdat het de schatkamers zijn van de biodiversiteit bij ons. Maar ook omdat we met zijn allen sterk afhankelijk zijn van de voordelen die een gezonde natuur biedt, zoals onze zoetwatervoorziening, de landbouw en onze gezondheid (recreatie). Het creëren van natuurgebieden biedt kansen om water in tijden van overlast te bergen en in tijden van droogte (via het grondwater) geleidelijk terug te geven: natuurlijke klimaatbuffers. 

Enkele natuurlijke water- en klimaatbufferprojecten van Natuurpunt

Over heel Vlaanderen werkt Natuurpunt aan het herstel van natuur. Naast biodiversiteit houden we daarbij ook essentiële ecosysteemdiensten voor ogen. Op basis van de diensten kunnen we de natuurherstelprojecten indelen in verschillende types:

• De Groenblauwe Ruimte biedt ruimte voor water in en om lagergelegen natuurgebieden en in natuur langs de grote rivieren. Zo kan neerslag tijdens piekbuien naar de natuurgebieden afgevoerd worden, waardoor het omliggende stedelijk en landelijk gebied droge voeten houdt. En langs de grote rivieren wordt het principe van ruimte voor water toegepast door een zo breed mogelijk winterbed te creëren. Bij piekafvoeren is daardoor een lager waterpeil mogelijk dan in een nauwe bedding. Daardoor ontstaat bijzondere moerasnatuur of riviernatuur. Deze gebieden hebben hoge natuur- en recreatieve waarden. Voorbeelden zijn Life Delta (Schulensbroek, Demervallei) en de Blankaart (Diksmuide).

• Veerkrachtige Polders zijn bij uitstek gebieden die dienst kunnen doen voor waterbuffering door het opnieuw instellen van natuurlijkere waterpeilen. Polders overstroombaar maken, draagt bij aan de problematiek van de watertekorten. Het behouden van hogere waterpeilen in de winter kan de watervraag in de zomer beperken. Het behoud en herstel van grote oppervlakte historisch grasland is bovendien een belangrijk element in klimaatmigitatie en –adaptatie doordat graslanden koolstof opslaan. Voorbeelden zijn de Meetjeslandse kreken en de Oostkustpolders. 

• Het type Natuurlijke Spons houdt water vast in bovenstrooms gelegen natuurgebieden. Dat kan in de haarvaten van het oppervlakte watersysteem (sloten, beekjes), in veengebieden, bossen en in vochtige heide/doorstroommoerassen. Dat doen we ondermeer in het Turnhouts vennengebied en de Bosbeekvallei.

• Veelzijdig Veen is een natuurlijke waterbuffer in het kwadraat. Het draagt bij aan het opslaan van water, klimaatadaptatie én aan klimaatmitigatie, door CO2-uitstoot tegen te gaan en koolstof op te slaan. Dat wordt bereikt door veenherstel. Daaraan werken we bijvoorbeeld in de vallei van de Zwarte beek en in het Grote Netewoud. 

• Het type Blauwgroene Airco biedt verkoeling in het stedelijk gebied. Het gaat om waterrijke natuurgebieden in de buurt van woon-en werkgebieden en waar omwonenden de warme stad kunnen ontvluchten. Voorbeelden vinden we in de Dendervallei bij Ninove en de Dijlevallei nabij Leuven. 

Kortom, door onze natte natuur opnieuw robuust te maken en te werken aan een klimaatbestendige waterbalans kunnen er, naast het herstel van topbiodiversiteit die iedereen kan beleven, ook oplossingen gevonden worden voor onze hedendaagse maatschappelijke uitdagingen!

Deze klimaatbuffers heeft Natuurpunt gerealiseerd.

tekst: Stefan Versweyveld (Natuurpunt Beheer)