Succesvol evenement 'Water? Natuurlijk!' in Natuurpark Grote Netewoud

Zondag 24 maart viel er in en rond bezoekerscentrum Grote Netewoud heel wat te beleven tijdens het evenement ‘Water? Natuurlijk!’. In het kader van de Week van het Water werden wetenschap en waterweetjes begrijpelijk en zichtbaar gemaakt voor jong en oud. Een verslag.

Waterloopbeheerder VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) startte een boeiende presentatie met thema’s als de situering van de waterlopen in Natuurpark Grote Netewoud en het belang van het wegwerken van vismigratieknelpunten (zoals stuwen en watermolens).  Er werd ook aangetoond dat het niet zo eenvoudig is om de kwaliteit van waterlopen vast te stellen omdat er zeer veel factoren meespelen. Eén van die parameters bestaat uit het bestuderen van de biologische kwaliteit van de waterloop. Hoe meer ‘macro-invertebraten’ (insectenlarven, weekdieren, …) er in de waterloop leven hoe beter de biologische kwaliteit van de waterloop.

Dat laatste werd treffend geïllustreerd aan de stand rond waterleven. VMM medewerkers toonden er de resultaten van een korte voorafgaande schepnetvangst in de Grote Nete. Hoewel het nog vroeg op het jaar was viel er toch heel wat te bekijken. De aanwezigheid van twee afgevangen steenvliegnimfen was alvast hoopgevend. Deze behoren tot de oudste groepen van insecten waarvan de larven in het water opgroeien. De nimfen worden als een indicator voor de waterkwaliteit beschouwd omdat ze zeer gevoelig zijn voor watervervuiling. Ook fascinerend waren de mysterieuze larven van de schietmotten, de zgn. kokerjuffers. Om zich te beschermen maken de larven een ingenieus kokertje dat op het eerste gezicht op een doodgewoon takje lijkt. Ze vormen een voedselbron voor vissen, salamanders, vogels en vleermuizen. Vroeger werden ze ook gebruikt als aas door stokvissers.  Ook kokerjuffers blijken gevoelig voor watervervuiling en dienen daardoor eveneens als indicatorsoort.

Gidsen van Natuurpunt namen de deelnemers vervolgens mee op een waterwandeling. Onderweg werd er stilgestaan bij het feit hoe de sponswerking van de beekvallei kan helpen bij hedendaagse uitdagingen zoals watertekort en wateroverlast. Ze wezen ook op de talrijke sporen van recente beveractiviteiten langs de Grote Nete en herkenden het geluid van de ijsvogel. De blauwe flits, schuchter als hij is, liet zich echter niet zien. Ook professor Babbelfijn was erbij, hij vermaakte de aanwezige kinderen met sappige en grappige weetjes en dichtte er tot groot vermaak van iedereen op los.

Aangekomen aan de stand van het INBO (Instituut voor Bos en Natuur Onderzoek) vielen vele monden open. Met een elektrische demobevissing werden maar liefst 15 vissoorten afgevangen en getoond in aquaria. Helemaal niet slecht gelet de korte vistijd en het feit dat er in de bovenloop van de Grote Nete naar schatting 25 vissoorten leven.  

Aan de hand van de paling werd de aandacht gevestigd op de meest kwetsbaren onder de vissen: de trekvissen. Trekvogels kennen we allemaal, maar trekvissen zijn zo goed als onzichtbaar en daardoor vaak onbekend. Ooit wemelde het van de trekvissen in onze waterlopen (niet alleen paling maar ook bv. rivierprik, zeeprik, spiering, stekelbaars en bot), maar door menselijk toedoen staan ze onder zware druk. Industrialisatie, intensieve landbouw, de aanleg van stuwen, het rechttrekken van waterlopen in functie van de scheepvaart, de indijking en drooglegging van gronden voor bewoning en landbouw, de stijgende bevolkingsdichtheid en de daarmee toegenomen vuilvracht (open riolen), leidde er toe dat de populaties van 24 trekvissoorten met meer dan 90% gekelderd zijn tot een historisch dieptepunt.

Een van de bekendere trekvissen die sterk te leiden heeft onder het menselijke ingrijpen in onze waterlopen is de paling. In 2019 bedroeg de intrek van jonge paling (glasaal) in de Noordzee nog maar 0,5 procent van wat het was in de periode 1960-1979. Wanneer de INBO-medewerkers een jonge paling aan de kinderen toonden en vroegen wie van hen al eens in Mexico geweest was, bleek enkel de paling daar geweest te zijn. Palingen trekken immers 7000 km naar hun voortplantingsgebied in de Sargassozee. Met behulp van de golfstroom drijven de jonge aaltjes terug tot aan de Noordzeekust. Doordat er de laatste jaren steeds meer vismigratieknelpunten opgelost werden zien we opnieuw een lichte stijging van paling op de bovenloop van de Grote Nete. Eenmaal volwassen zwemmen ze opnieuw naar Mexico om te paaien. Zo legt de paling de ongelooflijke afstand van 14.000 km af in zijn leven. Iets wat een diepe indruk naliet op kinderen én volwassenen.

Een ander opmerkelijk verhaal ging over de kwabaal, de enige kabeljauwachtige zoetwatervis in onze waterlopen. Begin jaren ’70 werd hij in België als uitgestorven beschouwd. De oorzaak was onder andere een verslechtering van de waterkwaliteit en het verdwijnen van geschikte paai- en opgroeiplaatsen. Overstromingsvlaktes zijn immers noodzakelijk als opgroeigebieden voor de larven en jonge kwabalen. In 2005 startten INBO en ANB een herstelprogramma met het uitzetten van duizenden jonge kwabaalaaltjes. Dit bleek echter nergens succesvol, behalve in de bovenloop van de Grote Nete! Niet toevallig want hier zijn nog voldoende overstromingsvlaktes aanwezig. Uit onderzoek blijkt dat de uitgezette visjes ondertussen zijn opgegroeid tot volwassen exemplaren van soms meer dan vijftig centimeter. Het werd ook duidelijk dat de vissen er in geslaagd zijn zich voort te planten. Wat de afgeviste exemplaren aantoonden.

De 15 afgeviste soorten die de deelnemers te zien kregen bestonden uit: baars, giebel (een exotische grondelaar die ook wel wilde goudvis genoemd wordt), snoek, bermpje, blankvoorn, zonnebaars (exoot), rietvoorn, blauwbandgrondel (exoot), Amerikaanse hondsvis (erg in trek bij de ijsvogel), kwabaal, paling, serpeling, snoekbaars, kopvoorn en riviergrondel.

Kort door de bocht, en heel algemeen kan je stellen dat de kwaliteit van het water in de  bovenloop van de Grote Nete zeker sterk verbeterd is tegenover pakweg de jaren ’80 vaan de vorige eeuw en het in vergelijking met andere waterlopen zeker niet slecht doet. Maar het kan en moet ook nog veel beter.. Daar wordt dan ook blijvend verder hard aan gewerkt door heel wat organisaties maar ook jij kan hier bij helpen. Zie de links hieronder.

Bedankt aan alle belangstellenden, medewerkers van VMM, IBO en Natuurpunt voor een geslaagde en leerrijke waternamiddag. Tot volgend jaar?     

• VMM: Hoe wordt de kwaliteit van de waterlopen bepaald? 
• Testerep magazine: Trekvissen verdienen een duwtje
• VMM: Wat kan jij doen?

Water? Natuurlijk!, zondag 24 maart 2024, is een organisatie van Natuurpark Grote Netewoud, VMM, INBO, bezoekerscentrum Grote Netewoud en Natuurpunt.