Tien jaar vlinders tellen: vijf stijgers, vijf dalers

Dit jaar organiseert Natuurpunt voor het tiende jaar op rij haar tuinvlindertelling. Duizenden burgers helpen dan mee om de vlinderpopulatie in kaart te brengen. Maar wat is er in die tien jaar zoal veranderd op vlindergebied? En wat zegt dat over onze natuur?

Vlinders zijn gevoelig voor verandering. Die gevoeligheid maakt van hen prima graadmeters voor klimaatverandering, graslandkwaliteit, de aanwezigheid van nectarplanten en vervuiling. Gaat het slecht met bepaalde vlindersoorten, dan weet je dat er iets scheelt aan de kwaliteit van het milieu. Andere soortgroepen zullen een vlindertrend, positief of negatief, met wat vertraging volgen.

Behalve het grootschalige tuinvlindertelweekend (dit jaar op 6 & 7 augustus) zijn er ook de gestandaardiseerde maandtellingen van vlindertellers en de gegevens van natuurdatabank waarnemingen.be. Het samenvoegen van die verschillende ingrediënten, levert 5 opvallende stijgers en dalers op in de vlinderpopulatie.

Stijgers

Kaasjeskruiddikkopje

Afbeelding

(foto: Marc Herremans)

Het Kaasjeskruiddikkopje breidt haar verspreidingsgebied noordwaarts uit als gevolg van de klimaatopwarming. Altijd gold ze als een regelrechte zeldzaamheid, maar sinds 2009 is de soort aan een plotse opmars bezig en plant ze zich ook voor in onze contreien. De voorbije jaren is de vlinder regelmatig gezien in de regio rond Leuven, Tienen en Sint-Truiden en zijn verspreidingsgebied blijft groeien. Dit jaar volgde de eerste waarneming in Mechelen en het havengebied.

Bruin blauwtje

Afbeelding

(foto: Diane Appels)

Het Bruin blauwtje kwam klassiek vooral voor in de duinen en langs de grote rivieren en beperkte zich tot 2007 voornamelijk tot de kustregio en de oevers van de Grensmaas. Bovendien gold de soort er als erg honkvast. Intussen is er heel wat veranderd: de soort heeft zich verspreid over heel Vlaanderen, van west naar oost. Een verklaring voor deze plotse verspreiding is nog niet gevonden.

Klein ijsvogelvlinder

Afbeelding

(foto: Michel Viskens)

Anno 2007 was er maar een handvol populaties van de Kleine ijsvogelvlinder in Vlaanderen, Wallonië telde enkele strongholds. Dat is vandaag wel even anders: tijdens enkele voorbije warme zomerperiodes werden tal van bosgebieden opnieuw gekoloniseerd en intussen is de soort in elke provincie te vinden.

Keizersmantel

Afbeelding

(foto: Marc Herremans)

Ook de Keizersmantel profiteert van de warme zomers om zich te verspreiden. De soort kwam hier anno 2007 nauwelijks voor, op een populatie in Sint-Joris-Winge en domein Puyenbroeck na. Sinds 2013 werd deze mooie grote vlinder steeds vaker zwervend waargenomen. Dat verhoogt de kans op nieuwe vestigingen.

Citroenvlinder

Afbeelding

(foto: Diane Appels)

De Citroenvlinder herstelde zich de voorbije 5 jaar na een zeer zware dip. Lang werd gedacht dat de overwinterende exemplaren last zouden gehad hebben van schimmelvorming als gevolg van een aantal winters die warmer en natter waren dan gemiddeld maar er gebeurt in Vlaanderen geen onderzoek om dat te kunnen bewijzen. Zeker is dat de soort nu in de meeste provincies weer een algemene verschijning geworden is.

Sterkste dalers

Icarusblauwtje

Afbeelding

Icarusblauwtjes waarvan de mannetjes typisch helder blauw zijn, kunnen heel talrijk zijn in bloemrijke graslanden, maar we zien hen de laatste jaren flink achteruit gaan. Het afnemend bloemenaanbod op het platteland is waarschijnlijk de oorzaak. Ingezaaide bloemenranden vormen voor deze en andere graslandvlinders geen oplossing: er is vooral nood aan meer onbemeste hooilanden die van nature bloemrijk zijn.

Argusvlinder

Afbeelding

(foto: Wim Veraghtert)

Argusvlinders kwamen 20 jaar geleden nog overal in Vlaanderen voor, maar worden de laatste jaren enkel nog in de kustpolders, het Antwerpse havengebied en de Maasvlakte gevonden. De reden is nog niet geheel duidelijk. Meer fundamenteel onderzoek naar dagvlinders zou duidelijkheid kunnen brengen, en helpen bij het vinden van oplossingen.

Gentiaanblauwtje

Afbeelding

(foto: Diane Appels)

Ook het Gentiaanblauwtje doet het een stuk minder goed dan tien jaar geleden. Het is maar een van de vele heidesoorten die in dalende lijn zit (naast oa de Heivlinder, de Bruine eikenpage en het Heideblauwtje). Voornaamste oorzaak is stikstofneerslag, die via landbouw en verkeer in de natuur terechtkomt, waardoor de kwaliteit van heideterreinen afneemt.

Kleine vos

Afbeelding

(foto: Diane Appels)

Ooit was het een relatief algemene verschijning in de tuin, maar begin jaren 2000 werd de Kleine vos veel schaarser, vermoedelijk door ziektes. In 2013 en 2014 werd er plots een enorm herstel opgetekend. In 2015 nam de soort opnieuw een duik. Ook 2016 lijkt voorlopig geen goed jaar te worden. De oorzaak voor dat wisselvallige decennium, zijn nog nietbekend. Mogelijk is de soort erg gevoelig voor weersfactoren of natte winters. 

Spiegeldikkopje

Helemaal verdwenen is het prachtige Spiegeldikkopje. Door milieuvervuiling en intensivering van de landbouw zijn onze natte hooilanden de laatste decennia gedegradeerd en soorten die afhankelijk zijn van dat specifieke landschap, verdwijnen. In 2007 werd nog een exemplaar van het Spiegeldikkopje gezien, maar de laatste bewezen voortplanting dateert al van 1995 - en daarom wordt de soort als uitgestorven beschouwd. In Nederland overleeft de soort overigens nog wel. Via een grensoverschrijdend herstelprogramma zou de soort kunnen terugkeren naar Vlaanderen. Het Spiegeldikkopje is niet de enige soort die in Vlaanderen van de kaart verdwenen is: in totaal stierven al 19 van de 64 inheemse dagvlindersoorten uit.

Hoe de kaarten momenteel liggen, zal onder meer dit weekend blijken tijdens de tiende editie van Het Grote Vlinderweekend. Meer informatie over het project en hoe je kan meehelpen om de vlinderstand in je eigen tuin mee op te volgen, vind je op www.vlinderweekend.be.

Tekst: Wouter Vanreusel, Natuurpunt Studie