Tweede Vlaamse populatie Meidoornspanners ontdekt in Tervuren

Ongetwijfeld is de Meidoornspanner één van de lastigste nachtvlinders om op te sporen. Zonder gerichte zoektochten blijft de soort onder de radar. Na de ontdekking van een eerste populatie in de Vlaamse Ardennen in 2015 is er nu een tweede Vlaamse populatie ontdekt, in Tervuren.

Nachtvlinders inventariseren gebeurt vooral met lampen en lichtvallen, in de periode maart-november. Weinigen gaan al met lampen aan de slag in de wintermaanden. Maar precies dan is de Meidoornspanner actief. De vliegtijd van dit buitenbeentje onder de vlinders start vaak al tussen Kerst en nieuw, maar vooral in de periode januari-februari is hij te vinden. Tot een paar jaar geleden hadden we slechts een handvol waarnemingen uit Vlaanderen, zonder uitzondering solitaire mannetjes. Dat waren in feite toevalstreffers. In Wallonië is de soort een stuk algemener.

Die toevalstreffers verraadden echter dat er wel degelijk populaties in Vlaanderen aanwezig zijn. Meidoornspanners staan niet bekend als goede vliegers. De vrouwtjes hebben zelfs geen echte vleugels: die zijn gereduceerd tot vleugelstompjes, een aanpassing aan overleven in koude wintermaanden. Enkel de mannetjes fladderen dus rond, maar die vertonen nauwelijks zwerfgedrag.

Enthousiaste vlinderaars zochten zowat de hele Vlaamse Ardennen af, wat in 2015 leidde tot de ontdekking van één populatie in Lierde. Eerdere waarnemingen (in Tongeren en Tervuren in 2011 en in Hooglede in 2012) doen vermoeden dat er nog meer populaties in Vlaanderen aanwezig zijn. Na drie winters zoeken in Vlaams-Brabant is op 12 januari een kleine populatie Meidoornspanners ontdekt in Tervuren. De aanhouder (Ralph Vandiest) wint.

Terwijl de Meidoornspanner meestal halfopen landschappen met mei- en sleedoornhagen verkiest (zoals in Lierde), werd hij in Tervuren in een gesloten landschap aangetroffen: een bosachtige omgeving waar meidoorn in de bosrand voorkomt. Bovendien gaat het om een in oppervlakte zeer kleine locatie.

Dat er pas na 3 winters en 7 jaar na een initiële, toevallige waarneming een populatie wordt aangetroffen, illustreert hoe zeldzaam én moeilijk vindbaar deze soort is. Wellicht was hij vroeger veel algemener maar door de teloorgang van kleine landschapselementen als hagen en houtkanten zijn veel populaties verdwenen. Aangezien vrouwtjes niet kunnen vliegen en mannetjes zich nauwelijks buiten hun leefgebied bewegen, is de Meidoornspanner slecht in staat nieuwe gebieden te koloniseren. De relictpopulaties die recent ontdekt zijn, zijn zeker te koesteren en te beschermen. Het aanplanten van hagen en eventueel gefaseerd hakhoutbeheer kunnen geschikte maatregelen zijn in functie van deze vlinder.

De Meidoornspanner heeft in Vlaanderen nog niet al zijn geheimen prijsgegeven. Zoektochten in het Heuvelland, Voeren, Oost-Brabant en de Maasvallei leverden totnogtoe niets op, maar gezien oudere waarnemingen (en recente waarneming in Nederlands Limburg) bestaat de kans dat daar toch populaties aanwezig zijn. Wordt ongetwijfeld nog vervolgd.

*Toemaatje: in januari 2015 haalde de ontdekking van de Meidoornspanners in Lierde het nieuws en vormde ze, in de poëzieweek, zelfs inspiratie voor een gedicht dat werd voorgedragen in het programma Braakland op Radio 1.

Sprankels

schier onvindbare en
bijkans verdwenen dingen
hun schaarste raakt me, tikt me aan.
Hun bestaan vergeten, schrik ik op
ik tintel, vonk
als vlinders in een broekje

sokophouders, mispels en cameeën
muizenbotjes in een uilenbal
speelpleinen met onbetreden sneeuw
bikkelspelers, stekelbaarsjes en kokardes
Mokatinekaramellen
een pijp
een korenbloem
plots lichten ze op omdat ik kijk
het is als tussen puin een lovertje vinden
Ook al raast het en kraakt het
in dit uitdrogend land
zolang een gek
bij nacht en nevel
met lichtbak langs hagen en heesters
naar meidoornspanners zoekt
Is er hoop.

©bartvannieuwenhove

Tekst: Wim Veraghtert, Vlinderwerkgroep Natuurpunt & Ralph Vandiest
Foto:Patrick Clement